به مناسبت ۱۵ آوریل «روز جهانی هنر»

 

تا اواخر دهۀ ۱۹۵۰، هنر یک پدیدۀ منحصر به فرد انسانی تلقی می شد. اما رفته رفته با ایجاد و پیشرفت فناوری هوش مصنوعی، انسان ها کانون خلاقیت را به خارج از خود منتقل کردند. هوش مصنوعی اعم از انواع رایانه ها و ربات ها اکنون می توانند شعر بسرایند، پرتره نقاشی بکشند و موسیقی را در پاره ای موارد بهتر از بسیاری از انسان ها خلق کنند. حتی برخی حیوانات نظیر میمون ها و فیل های دریایی نیز قادر به خلق آثار هنری نظیر عکاسی یا نقاشی هستند. «هنر» و «هوش» دو مفهوم بسیار دشوار برای تعریف هستند. زین سبب، تعجبی ندارد که مرزهای هنر خلق شده توسط هوش مصنوعی نیز به طور دقیق مشخص نباشد. می‌توان هوش مصنوعی مولد را این گونه تعریف کرد: «سیستم رایانه ای که با بر عهده گرفتن مسئولیت‌ های خاص، رفتارهایی را نشان می‌دهد که ناظران بی ‌طرفانه آن را خلاق می‌ دانند». گاه ظرفیت یادگیری (الگوریتم یادگیری)، ذخیره سازی و تکامل این هوش مصنوعی در مقولات هنری به قدری افزایش می یابد و یادگیری نرم ‌افزار تا آنجا توسعه پیدا می کند که با عملکرد نقاش هلندی رامبراند به طور مستقیم تغذیه می شود، و داده ‌های مرتبط را، از موضوع نقاشی ‌ها گرفته تا توپو گرافی (مکان نگاری) ضربه ‌های قلم نقاش در بر می گیرد. این موضوعات مختص هنر نقاشی نیست. برای نمونه، نرم ‌افزار آهنگساز هوش مصنوعی Flow Machines سونی، که می‌تواند سبک ‌های مختلف موسیقی را بیاموزد و باز تولید کند، می‌تواند به عنوان دستیار نوازندگان انسانی عمل کند. البته، این امورِ یادگیری از پیچیدگی و ظرافت های فنی بسیاری برخوردارند که تبیین و بررسی هر کدام می تواند آثار و نتایج حقوقی متفاوتی، مخصوصاً در حوزۀ حقوق مالکیت فکری، برای مالک یا خالق اثر در بر داشته باشد.

اما وقتی نوبت به حوزۀ حقوق مالکیت فکری می‌رسد، قضیه اندکی با چالش مواجه می شود. پرسش اصلی این است که آیا این محتوای هنری که توسط هوش مصنوعی خلق شده است، از حقوق ناشی از کپی رایت برخوردار خواهند بود؟ حتی پرسش دیگری که به ذهن متبادر می شود، این است که آیا کپی رایت این آثار هنری، اگر مربوط به خود خالق اثر نباشد، می تواند متعلق به عموم مردم بوده و در مالکیت عمومی باشد؟ ذکر این نکته هم قابل توجه است که آثار هنری تولید شده توسط هوش مصنوعی ارزش تجاری قابل توجهی ایجاد می‌کنند؛ مانند تابلوی Edmond de Belamy که توسط هوش مصنوعی خلق شده در حراجی نیویورک در سال ۲۰۱۸ به قیمت ۲/۴۳ هزار دلار فروخته شد. (عکس ۱)

 

عکس ۱

 

به راستی مالکیت فکری آثار هنری ذیل متعلق کیست؟

 

  • تابلو نقاشی «ورود تازه به بهشت»، اثری که به طور مستقل توسط الگوریتم Creativity Machine و بدون کمک انسانی خلق شد (عکس ۲)؛

 

عکس ۲

 

  • برخی نقاشی های شامپانزه ای به اسم کانگو در سال ۱۹۵۴ در باغ وحش لندن که توسط پیکاسو خریداری می شد و مورد تحسین سالوادور دالی نیز قرار می گرفت و در سال ۲۰۰۵ نیز، سه اثر او در حراجی به قیمت حدود ۲۵ هزار دلار فروخته شد (عکس ۳)؛

 

عکس ۳

 

  • مریخ نورد «کنجکاو» ناسا که با دوربین ۲ مگاپیکسلی اش، بلافاصله پس از برخورد به مریخ، عکس هایی از چرخ های خود را به زمین فرستاد (عکس ۴)؛

 

عکس ۴

 

  • سلفی میمون ماکاک اندونزیایی که ماجراهای زیادی را در خصوص فروش عکس و حقوق کپی رایت اولین سلفی گرفته شده توسط غیر انسان در برداشت (عکس ۵)؛

 

عکس ۵

 

  • یا آهنگسازی الکترونیکی هوش مصنوعی به نام Aiva که به وسیله هزاران آهنگ کلاسیک آموزش دیده و آلبوم هایی منتشر کرده که قطعات آن توسط بازی های ویدیویی و فیلم ها استفاده شده است.

 

البته در پرونده های مختلف حقوقی که در خصوص مسائل بالا مطرح شده است، تقریباً تمام دادگاه ها با توجه به قوانین داخلی مقر دادگاه، رأی به عدم اعمال و قائل شدن حق کپی رایت در خصوص خالقان آن یعنی هوش مصنوعی یا موجود غیر انسانی این چنین آثار هنری صادر کردند. اما اخیراً در برخی قوانین اصلاح و تعدیل هایی صورت پذیرفته است؛ به طور مثال، در حال حاضر در بریتانیا یک اثر رایانه‌ای، یعنی اثری که توسط رایانه و هوش مصنوعی در شرایطی به پدید می آید که خالق انسانی وجود ندارد، توسط حقوق کپی رایت در بریتانیا به مدت ۵۰ سال مورد حفاظت قرار می گیرد و پس از آن وارد مالکیت عمومی می‌شود. هر چند این حقوق ۵۰ ساله به مالک هوش مصنوعی تعلق دارد اما همین امر به نوعی مشوق تولید آثار هنری یا سرمایه گذاری در فناوری هوش مصنوعی در نظر گرفته می شود. با این حال صحبت هایی از شکل جدیدی از محافظت از این قبیل آثار که به طور مشترک توسط انسان و هوش مصنوعی ایجاد شده است، به گوش می رسد.

تاکنون حقوق مالکیت فکری در این حوزه به طور دقیق تکامل نیافته است تا به پرسش های پیچیده ای که هوش مصنوعی خلاقانه طرح می کند، پاسخی در خور ارائه دهد. در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۹ بود که سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) اولین نشست هم اندیشی را در دو بخش مالکیت فکری و هوش مصنوعی برگزار کرد و کشورهای عضو و سایر ذینفعان را گرد هم آورد تا در مورد تأثیر هوش مصنوعی بر خط مشی مالکیت فکری بحث و گفت و گو کنند. در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۹، این سازمان پیش نویس صورت جلسه ای دربارۀ تأثیر هوش مصنوعی بر مالکیت فکری منتشر کرد و از کشورهای عضو دعوت کرد نظرات و پیشنهادات خود را ارائه کنند. دورۀ ارسال به تازگی در ۱۴ فوریۀ ۲۰۲۰ بسته شده است. اما چه کسی می داند حقوقدانان متخصص در این قبیل حوزه ها و مورخان هنر آینده در مورد آثار هنری و تأثیر هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای خلاقیت هنرمندان چه خواهند گفت.

 تا آن موقع باید صبر کرد اما چیزی که به وضوح مورد تأیید قرار می گیرد این است که سازنده و خالقان جدید آثار هنری یعنی هوش مصنوعی و حیوانات، مقولۀ کپی رایت و مالکیت آثار هنری مربوط به آنها را با چالش های بیشتری مواجه کرده اند. فارغ از اینکه می توان نام «هنر» را بر روی این آثار نهاد - که البته آن هم به مفاهیم فلسفه هنر بر می گردد و اتفاقاً هیچ اتفاق نظری نیز در میان فیلسوفان هنر و هنرمندان در مورد اینکه هنر واقعاً چیست وجود ندارد - ممکن است روزی برای آثار هنری دست و پنجه های موجودات غیر انسانی که می تواند به نوعی از حس زیبایی شناسی آن ها نشات گرفته شده باشد و در آینده ای نزدیک مفهوم خلاقیت انسان محور را مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد، نیز حقوق مالکیت فکری قائل شویم و در صدد چارچوب بندی تازه ای در حقوق هنر و تأثیر فناوری هوش مصنوعی بر این قبیل آثار برآییم.

نتیجۀ تحلیل و بررسی این قبیل موضوعات اساس تفکر و یا عملکرد ما را در مورد هنر خلق شده توسط هوش مصنوعی تشکیل می دهد. روند رو به رشد ادبیات حقوقی در پروژه های هنری مرتبط با هوش مصنوعی در سطوح مختلف تأثیر گذار است. وقتی طرفین و یا حتی وکلای یک توافق یا اختلاف حقوقی، واژگان و درک مشترکی از ماهیت آثار هنری خلق شده در این حوزه ها را به اشتراک می‌گذارند، بسیاری از زمینه ‌های اختلاف احتمالی از بین می رود.

 

 

دربارۀ نویسنده

امین معتمدی، پژوهشگر دورۀ دکتری حقوق بین الملل در دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و مشاور حقوقی است. ایشان در حال حاضر مسئول کمیتۀ جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد و داور جوان مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران هستند و پیش از این به عنوان مشاور حقوقی با کرسی یونسکو در دانشگاه شهید بهشتی همکاری داشته اند. فارغ از فعالیت های ایشان در حقوق سرمایه گذاری خارجی و شرکت های فراملی، با توجه به سوابق هنری متعدد، یکی از حوزه های مورد علاقۀ وی «حقوق هنر» و «حل و فصل اختلافات هنری» است.

 

 

 

اشتراک گذاری:
تجاوز در متاورس؛ پیوند عمیق فضای حقیقی و مجازیحقوق هنر در تعامل با پیشرفت های روز فناوری: هنر رمزنگاری شده و NFTنگاهی تحلیلی به مهم ترین پرونده حقوقی علیه یک رمزارز: کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده علیه شرکت ریپل
verification