داوری گفتا؛ از شروع داوری تا اجرای رأی داوری

مقدمه

انجمن تجارت دانه و غلات (Grain and Feed Trade Association)، که به اختصار گفتا (GAFTA) نامیده می شود، یک سازمان غیر دولتی است که در سال ۱۸۷۸ میلادی برای توسعۀ تجارت دانه و غلات بنیان گذاشته شد. به دلیل نیاز به سرعت بیشتر در داوری های مربوط به دعاوی این نوع از تجارت، سازوکار داوری متمایز و ویژه ای به نام داوری گفتا در درون این سازمان ایجاد شده است. در واقع، گفتا سه نوع داوری را پیشنهاد نموده است که عبارتند از «قواعد داوری شمارۀ ۱۲۵» برای داوری های معمول در بخش دانه و غلات؛ «قواعد داوری شمارۀ ۱۲۶» برای داوری های اختلافات ساده (در قالب رسیدگی سریع)؛ و «قواعد داوری شمارۀ ۱۲۷» برای داوری های دریایی.

با توجه به اینکه قواعد مرسوم یعنی داوری های طبق قواعد شماره ۱۲۵ (از این پس داوری گفتا) از مرجعیت بیشتری نسبت به دو گونۀ دیگر داوری در انجمن تجارت دانه و غلات برخوردار است، در این نوشتار، ضمن بررسی تفاوت داوری گفتا با داوری های مرسوم به دو موضوع «فرایند داوری گفتا» و «اجرای رأی حاصل از داوری گفتا» نیز خواهیم پرداخت.

الف) تفاوت داوری گفتا با داوری های مرسوم

داوری های گفتا، به دلیل فوق تخصصی بودن و اهمیت زمان در تجارت دانه و غلات (کالاهای فاسد شدنی)، اصولاً با سرعت بیشتری انجام می شوند.

داوران گفتا ملزم به داشتن گواهی صلاحیت برای درج در لیست داوران گفتا هستند؛ یکی از شرایط قابل توجه جهت عضویت به عنوان داور در این انجمن داشتن حداقل ۱۰ سال تجربۀ فعال در زمینۀ غلات و خوراک می باشد. از آنجاییکه گفتا خواستار شفافیت بیشتر در تعیین داوران است، ۲ سند در خصوص معیارهای انتخابی که گفتا هنگام انتخاب داور در نظر دارد، منتشر کرده است؛ یکی از این دستورالعمل ها، در مورد نحوۀ انتخاب داوران گفتا (توسط طرفین) و دیگری نامۀ انتصاب داوران توسط گفتا است.

اصولاً در داوری های گفتا به رسیدگی حضوری نیازی نیست و داور بر اساس لوایح ارائه شده توسط طرفین، تصمیم گیری خواهد کرد. بیشتر امور مربوط به داوری به صورت آنلاین انجام می شود. اما اگر طرفین بخواهند داوران جلسه استماع تشکیل دهند، این جلسه در هر مکانی که توافق کنند برگزار می شود. در صورت عدم توافق طرفین، جلسه استماع در لندن برگزار می گردد.

داوری گفتا دو مرحله ای است؛ به عبارت دیگر، این نوع داوری ها، برخلاف رویۀ مرسوم داوری، دارای مرحلۀ تجدیدنظر درون سازمانی نیز هستند. نکته جالب توجه اینجا است که در مرحلۀ تجدیدنظر، هیچ یک از طرفین ملزم به حفظ دفاعیات مرحلۀ اول نیستند و می توانند دلایل، اسناد و شهادتنامۀ جدید ارائه نمایند. با توجه به جدید بودن این فرایند نسبت به داوری های دیگر، در بخش بعدی این یادداشت به این موضوع بیشتر خواهیم پرداخت که تجدیدنظرخواهی اصولاً به چه صورت خواهد بود، اما اینکه این سازوکار تا چه حد کارآمد و مفید است در حال حاضر موضوع بحث نخواهد بود.

 موضوع حائز اهمیت در این سازمان، ضمانت اجرایی است که در قواعد گفتا برای عدول از اجرای رأی توسط طرفین در نظر گرفته شده است. در صورتیکه طرف بازنده داوری از اجرای اختیاری رأی خودداری نماید، طرف برنده می تواند با مراجعه به گفتا، آن شرکت را در لیست سیاه گفتا قرار دهد یا اطلاعات مربوط به رأی و بالاخص عدم اجرای آن را برای سایر اعضای گفتا ارسال نماید. این سازوکار در زبان انگلیسی با اصطلاح «naming and shaming of defaulters» شناخته می شود که البته به دلیل اهمیت این موضوع، به صورت جداگانه در بخش سوم به آن پرداخته خواهد شد.

آخرین مقرره خاص داوری گفتا، حضور و دخالت وکلا (نمایندگان حقوقی) در این داوری ها است. طبق بند ۱ و ۲ مادۀ ۱۷ مقررات داوری گفتا (شمارۀ ۱۲۵)، طرفین باید در خصوص حضور وکلا به صورت مکتوب توافق نمایند. دیوان داوری در مورد هزینۀ دخالت این وکلا تصمیم خواهد گرفت. در صورت عدم توافق، طرفین تنها می توانند در مرحلۀ تبادل لوایح از وکلا استفاده نمایند و در جلسات استماع، نمی توانند از حضور وکلا بهره مند شوند. لازم به ذکر است که این مقرره، از سوی بسیاری از فعالان این عرصه مورد انتقاد قرار گرفته است.

ب) فرآیند داوری گفتا

برای آغاز داوری در گفتا، لزوماً نیازی به عضویت در انجمن تجارت دانه و غلات نیست. بنابراین، وجود شرط داوری گفتا کافی است تا در صورت نقض تعهدات از سوی طرف مقابل، اختلاف به این نوع داوری ارجاع شود. البته باید دانست که اصولاً هزینه های داوری برای غیر اعضا، اندکی بیشتر از هزینه های داوری برای اعضا است.

در داوری های گفتا، بسیار مرسوم است که مقر داوری، شهر لندن و قانون حاکم بر اختلاف، قانون انگلستان باشد، مگر در مواردیکه طرفین به شکل دیگری توافق نمایند. این انحصار باعث شده تا آیین رسیدگی در این داوری ها از ثبات بیشتری برخوردار باشد و پیش بینی پذیری داوری ها را ممکن سازد.

همانگونه که در بخش پیشین ذکر شد، داوری های گفتا، دو مرحله ای هستند که در اینجا با مسامحه، این دو مرحله را «مرحلۀ بدوی» و «مرحلۀ تجدیدنظر» می نامیم. در مرحلۀ بدوی، طرفین می توانند بر داوری واحد یا داوری سه نفره توافق نمایند. در فرض اخیر، هر یک از طرفین یک داور انتخاب خواهند کرد، و سر داور نیز توسط انجمن انتخاب خواهد شد. اصولاً داوران، بدون جلسه استماع و تنها با بررسی لوایح و مستندات طرفین نسبت به صدور رأی اقدام می نمانید. آنچه که ممکن است صراحتاً مورد سئوال قرار گیرد این است که یک پروندۀ داوری در گفتا چقدر طول می کشد؟

واقعیت این است که برآورد دقیق زمانی از داوری گفتا امکان پذیر نیست. بر اساس جدول زمانی استاندارد ارائه شده توسط گفتا، در یک پروندۀ عادی هنگامی که خواهان نُسخ چاپی مربوط به ادعای خود را ارائه می دهد و پیش پرداخت (منظور حق الزحمۀ در نظر گرفته شده از طرف انجمن است) را پرداخت می کند، خوانده ۲۸ روز فرصت خواهد داشت تا دفاعیات خود را ارائه دهد و پس از آن خواهان ۲۱ روز برای پاسخ نهایی فرصت خواهد داشت. با این حال، اغلب اوقات ممکن است مکاتبات بیشتری بین طرفین انجام شود که این خود موجب طولانی تر شدن زمان رسیدگی می گردد. از طرف دیگر چنانچه هر یک از طرفین خواستار رسیدگی شفاهی شود این امر نیز بازۀ زمانی را افزیش می دهد. زمانیکه تمام موارد ارسالی (مکاتبات بین طرفین) دریافت شود، دیوان داوری اعلام می دارد که مرحلۀ رسیدگی به اظهارات و دفاعیات خاتمه یافته و دیگر ادعا یا سند جدیدی را از طرفین قبول نمی کند مگر در مواردیکه ضروری تشخیص دهد، و در غیر این صورت وارد مرحلۀ تصمیم گیری و صدور رأی می شود. به طور کلی آن چه که گفتا بطور میانگین از آرای صادره طی سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ بر اساس جدول زمانی ارائه نموده، حدود ۷ ماه برای رسیدگی مرحلۀ بدوی و ۱۱ ماه برای رسیدگی مرحلۀ تجدیدنظر است.

همانطور که در بخش پیشین بیان شد، در صورتیکه داوران تصمیم به برگزاری جلسات گرفتند، طرفین نمی توانند در این جلسات از وکلایی غیر از کارمندان خود استفاده نمایند مگر اینکه طرفین به صورت کتبی بر این موضوع، یعنی حضور وکلا توافق نمایند. بنابراین، گرچه ممکن است طرفین در نگارش لوایح و گزینش استدلال ها از خدمات وکلا استفاده نمایند، اما برای حضور و دفاع وکلا در جلسات استماع، نیاز به توافق کتبی طرفین خواهد بود. در خصوص صدور رأی در مورد هزینه های داوری (حق الوکالۀ وکیل) باید توجه داشت که تنها در صورتی داوران رأی به این هزینه ها خواهند داد که اولاً این هزینه ها معقول باشد و ثانیاً، طرفین در خصوص مشارکت وکیل، توافق صریح داشته باشند. بنابراین، در صورت عدم توافق در مشارکت وکیل حتی در مرحلۀ تبادل لوایح، امکان صدور رأی به هزینه های حقوقی نخواهد بود.

نکته حائز اهمیت در داوری های گفتا، موکول بودن صدور رأی توسط داوران به دریافت تمامی هزینه های داوری و حق الزحمۀ داوران در پایان فرآیند داوری می باشد؛ با این توضیح که در انتهای داوری و پس از دریافت تمامی هزینه ها و حق الزحمۀ داوران، داور و یا هئیت داوری به صدور رأی اقدام می نمایند.

به طور کلی داوری گفتا طبق مقررات شمارۀ ۱۲۵ دو مرحله ای است. به محض انتشار رأی بدوی چنانچه طرفین به هر دلیلی رأی صادره را خلاف واقع و اشتباه بدانند، از تاریخ صدور رأی ۳۰ روز فرصت خواهند داشت تا دادخواست تجدیدنظر خود را به گفتا ارائه دهند. در مرحلۀ تجدیدنظر، اعضای هیئت تجدیدنظر توسط انجمن انتخاب خواهند شد. در صورتیکه داوری در مرحلۀ بدوی، متشکل از یک داور بوده باشد، در مرحلۀ تجدید نظر، سه داور و در صورتیکه داوری در مرحلۀ بدوی متشکل از سه داور بوده باشد، هیئت تجدیدنظر متشکل از ۵ نفر خواهد بود.

در مرحلۀ تجدیدنظر هیئت داوری استدلال هر دو طرف را استماع می نماید و سپس رأی صادر خواهد کرد و این رأی برای طرفین نهایی و لازم الاجرا است. لازم به ذکر است که قوانین مربوط به داوری فوری در «قواعد داوری شمارۀ ۱۲۶» ارائه شده است، که در هر صورت رسیدگی تک مرحله ای بوده و به هیچ عنوان امکان تجدیدنظر خواهی نیز وجود ندارد.

ج) اجرای رأی حاصل از داوری گفتا

اکثر آراء گفتا بصورت داوطلبانه از سوی طرفین پذیرفته و اجرا می شود. با وجود این، اگر یک طرف از حل و فصل اختلاف مطابق با رأی نهایی خودداری نماید، انجمن گفتا این حق را برای خود محفوظ داشته است که به کلیۀ اعضای انجمن در سراسر جهان اطلاع دهد که آن طرف از اجرای رأی خودداری می کند. با در نظر گرفتن اهمیت اعتبار در این نوع تجارت، این اطلاع رسانی به سایر اعضا، در نوع خود در توان معاملی طرف مستنکف در آینده موثر خواهد بود و به اعتبار وی در این عرصه خدشۀ جدی وارد می نماید.

مادۀ ۲۴ در این خصوص صراحتاً بیان می دارد:

۱-۲۴- در صورتیکه هر یک از طرفین در داوری یا تجدیدنظرخواهی که تحت این مقررات صورت می گیرد، از انجام رأی نهایی و پیروی از آن که توسط دیوان داوری یا هیئت تجدیدنظرخواهی طبق این مقررات صادر شده است، غفلت ورزد یا خودداری نماید، انجمن گفتا می تواند به هر طریقی که مؤثر باشد، این استنکاف را در قسمت اعلانات وب سایت و یا بین اعضا منتشر نماید. در چنین داوری یا تجدیدنظرخواهی این گونه فرض می شود که طرفین  رضایت داشته اند که در بروز شرایط فوق الذکر، انجمن چنین اقداماتی را به عمل آورند.

۲-۲۴- همچنین در صورتیکه طرفین در زمان مقرر هزینه ها، دستمزد، و حق الزحمۀ داوری یا تجدیدنظرخواهی را پرداخت نکنند، از این رو مطابق با قواعد گفتا، انجمن می تواند با انتشار اطلاعات آن در بخش اعلانات وب سایت گفتا و یا منتشر کردن آن بین اعضا به هر طریقی که موثر واقع شود، اقدام نماید. در چنین داوری یا تجدیدنظرخواهی این گونه فرض می شود که طرفین  رضایت داشته اند که در شرایط فوق الذکر، انجمن چنین اقداماتی را به عمل آورد.

در هر صورت، احکام گفتا ممکن است در شریطی طبق کنوانسیون نیویورک اجرا شود.

در حال حاضر کنوانسیون نیویورک توسط ۱۵۶ کشور امضا شده است و این بدان معناست که رأی داوری صادره در یکی از کشورهای عضو کنوانسیون در هر کشور دیگری که کنوانسیون را تصویب کرده باشد، قابل اجرا است. البته توجه به این نکته ضروری است که محل اجرای رأی همیشه محل ثبت شدۀ (اقامت) بدهکار نیست. این تصمیم (رأی) می تواند در هر کشور عضو کنوانسیون، جایی که اموال بدهکار در آن واقع شده باشد، نیز اجرا شود.