حقوق و ادبیات: معرفی کتاب «۱۹۸۴» (۱۹۴۹)

کتاب ۱۹۸۴ نوشتۀ جرج اورول، یکی از شاهکارهای ادبیات دیستوپیایی است که در سال ۱۹۴۹ منتشر شد. این ژانر از ادبیات به تصویر کشیدن جوامعی می پردازد که در آن ها شرایط زندگی بسیار بدتر از جوامع کنونی است و اغلب به عنوان هشداری در مورد خطراتی که ممکن است در آینده رخ دهد، به کار می رود. دیستوپیاها معمولاً به موضوعاتی مانند سرکوب، فقدان آزادی های فردی، نظارت دولتی، فقر، جنگ، تبعیض و دیگر مسائل اجتماعی می پردازند.

این رمان تخیلی، داستان جهانی را روایت می کند که در آن حکومت های تمامیت خواه، همۀ جنبه های زندگی شهروندان را کنترل می کنند. داستان در شهر لندن می گذرد که بخشی از قلمرو بزرگتری به نام اوشینیا است و تحت سلطه حزبی به رهبری شخصیتی موسوم به برادر بزرگ قرار دارد. در این جهان، حزب با استفاده از تکنولوژی و پروپاگاندا، حتی افکار شخصی افراد را نیز تحت نظر دارد و هرگونه مخالفت یا انتقادی را به شدت سرکوب می کند. شخصیت اصلی داستان، وینستون اسمیت، کارمندی است که در وزارت حقیقت کار می کند و وظیفه دارد تاریخ را به نفع حزب تحریف کند. وینستون به تدریج آگاه می شود که حزب در حال تحریف واقعیت است و شروع به زیر سئوال بردن ایدئولوژی حاکم می کند.

کتاب ۱۹۸۴ به دلیل موضوعاتی مانند سانسور، نظارت دولتی، تمامیت خواهی و از دست دادن حریم خصوصی، همچنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به عنوان یک هشدار در مورد خطرات افراط در قدرت دولتی تلقی می شود. این کتاب به دلیل تأثیر عمیقی که بر فرهنگ عامه و رسانه ای جهان گذاشته، معروفیت ویژه ای دارد و به بیش از ۶۵ زبان ترجمه شده و تأثیر عمیقی بر فرهنگ جهانی گذاشته است.

جورج اورول (تولد: ۱۹۰۳ / وفات: ۱۹۵۰)، نام مستعار اریک آرتور بلر، داستان نویس، روزنامه نگار، منتقد ادبی و شاعر انگلیسی بود. او در سال ۱۹۰۳ میلادی (۱۲۸۱ خورشیدی) در بنگال به دنیا آمد و در سال ۱۹۵۰ در لندن به علت بیماری سل درگذشت. اورول بیشتر به خاطر دو رمان سرشناس و پر فروش یعنی «مزرعه حیوانات» و «۱۹۸۴» شناخته می شود. این دو کتاب بر روی هم بیش از هر دو کتاب دیگری از یک نویسندهٔ قرن بیستمی، فروش داشته اند. اورول همچنین با نقدهای پرشماری که بر کتاب ها نوشت، بهترین وقایع نگار فرهنگ و ادب انگلیسی قرن شناخته می شود.

علاوه بر «مزرعه حیوانات» و «۱۹۸۴» جورج اورول آثار دیگری نیز دارد که برای نمونه می توان به «ویران شهر»، «کلیددار»، و «طنز» اشاره کرد.

اگرچه جورج اورول در زمان حیات خود جوایز متعددی را دریافت نکرد، اما تأثیر عمیقی بر ادبیات و فرهنگ گذاشت. پس از مرگ او، نامش به عنوان نمادی از آزادی بیان و نقد سیاسی، به جایزه ای اختصاص یافت که به نویسندگانی که بهترین آثار سیاسی را خلق می کنند، اهدا می شود. این جایزه، که «جایزۀ اورول» نام دارد، از سال ۱۹۹۳ توسط بنیاد خیریۀ اورول و کالج دانشگاهی لندن به نویسندگانی که آثاری با افکار و اهداف نزدیک به اورول دارند (بهترین آثار سیاسی)، اهدا می شود.

در کتاب ۱۹۸۴ جورج اورول، جهان بین سه ابرقدرت تقسیم شده است که هر کدام بر مناطق وسیعی از زمین حکومت می کنند و در حالت دائمی جنگ با یکدیگر هستند. این سه ابرقدرت عبارتند از:

۱- اوشینیا (Oceania) که شامل آمریکای شمالی، بریتانیای کبیر، استرالیا و جنوب آفریقا می شود. اوشینیا تحت حکومت حزبی است که توسط برادر بزرگ رهبری می شود و ایدئولوژی آن بر پایه انگسوک (English Socialism) است. داستان و شخصیت اصلی کتاب در این منطقه قرار دارد.

۲- یوراسیا (Eurasia) منطقه ای که شامل کل قارۀ اروپا و شمال آسیا می شود. یوراسیا تحت حکومت یک نظام تمامیت خواه و نظامی است که از ایدئولوژی مشابهی با فاشیسم پیروی می کند.

۳- اِستاسیا (Eastasia) که شامل کشورهای شرق آسیا می شود. اِستاسیا تحت حکومت یک حزب کمونیستی است و ایدئولوژی آن بر پایه مرگ پرستی (Death-Worship) یا اولیگارشی جمعی  (Collective Oligarchy) است.

این سه ابرقدرت در رمان به عنوان نمادهایی از قدرت های بزرگ جهانی در زمان نگارش کتاب هستند و به تصویر کشیدن تنش ها و رقابت های بین المللی که می تواند به سرکوب و کنترل جمعی منجر شود، می پردازند. اورول از طریق این تقسیم بندی، به بررسی مفاهیمی مانند قدرت، جنگ، و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن ها می پردازد.

اورول از طریق ساختار حکومتی دیستوپیایی اوشینیا، نهادهایی مانند پلیس اندیشه و وزارت حقیقت، و ابزارهایی مانند گفتار نو و پندار دوگانه، یک جامعۀ تمامیت خواه را به تصویر می کشد. این مفاهیم نه تنها نشان دهندۀ کنترل دولت بر افکار و رفتار شهروندان است، بلکه به عنوان ابزاری برای سرکوبِ هرگونه مخالفت یا انتقاد از حکومت عمل می کنند.

برادر بزرگ، که نمادی از قدرت مطلق و نظارت است، به عنوان چهره ای مقدس و محوری در ایدئولوژی حزب به تصویر کشیده می شود. از طریق تبلیغات گسترده و نظارت دائمی، حزب تلاش می کند تا اطمینان حاصل نماید که شهروندان نه تنها از قوانین پیروی می کنند، بلکه به طور کامل به ایدئولوژی حاکم اعتقاد دارند.

اورول همچنین به بررسی تأثیر ایدئولوژی بر زبان و واقعیت می پردازد. گفتارنو، زبان جدیدی که توسط حزب ایجاد شده، به گونه ای طراحی شده است که امکان اندیشیدن یا بیان افکار مخالف با حزب را از بین می برد. این زبان نه تنها واژگان را محدود می کند، بلکه مفاهیمی مانند آزادی و استقلال فکری را نیز از بین می برد.

پندار دوگانه، مفهوم دیگری است که اورول در کتاب معرفی می کند، که به توانایی پذیرش دو باور متضاد به طور همزمان اشاره دارد. این مفهوم نشان دهنده توانایی حزب در تحریف واقعیت و اجبار شهروندان به پذیرش این تحریف ها است، حتی اگر آنها با واقعیت های قابل مشاهده مغایرت داشته باشند.

در نهایت، این مفاهیم ایدئولوژیک در کتاب ۱۹۸۴ به عنوان ابزارهایی برای بررسی و نقد قدرت و کنترل در جوامع مدرن به کار می روند و به خواننده این امکان را می دهند که در مورد تأثیرات ایدئولوژی های مختلف بر زندگی فردی و جمعی تأمل کند.

بنابراین، اگرچه ژانر اصلی کتاب سیاسی است ولی به دلیل زیر پاگذاشتن ارزش هایی چون حکومت قانون، حقوق بشر و شهروندی، حریم خصوصی، و آزادی بیان از سوی حکومت اوشینیا، داستان آن برای حقوقی ها و به خصوص دانشجویان حقوق عمومی و حقوق بشر بسیار آموزنده و مفید است.