گزارش جلسات استماع دیوان بین المللی دادگستری در خصوص رسیدگی به اعتراض مقدماتی آمریکا به دادخواست ایران در پرونده «نقض عهدنامۀ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ۱۹۵۵» - ۲۴ تا ۳۱ شهریور ۱۳۹۹

همانطور که پیش از این در بخش اخبار اعلام شده بود، روز دوشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۹، آخرین مرحله از جلسات استماع دیوان بین المللی دادگستری در خصوص رسیدگی به اعتراض مقدماتی آمریکا به دادخواست ایران در پروندۀ «نقض عهدنامۀ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ۱۹۵۵» (ایران علیه ایالات متحد آمریکا) برگزار شد و از این پس دیوان بررسی دفاعیات و استدلال های طرفین را جهت صدور رأی در این مرحله آغاز خواهد کرد.

***

شایان ذکر است، جمهوری اسلامی ایران در ۲۵ تیر ۱۳۹۷ با ثبت دادخواستی در دیوان بین المللی دادگستری، دعوایی را علیه ایالات متحد آمریکا به دلیل نقض «عهدنامۀ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ۱۹۵۵» که به اعتقاد ایران به دنبال بازگرداندن تحریم های هسته ای توسط آمریکا بوجود آمده بود را به ثبت رساند. به علاوه، ایران در درخواستی جداگانه با تشریح آثار شدید تحریم های آمریکا بر وضعیت اقتصادی کشور و همچنین اوضاع و احوال مردم ایران از دیوان خواست نسبت به صدور دستور موقت در این پرونده اقدام نماید.

جلسۀ رسیدگی به تقاضای صدور دستور موقت به مدت چهار روز از روز دوشنبه مورخ ۰۵ شهریور ۱۳۹۷ تا روز پنج شنبه مورخ ۰۸ شهریور ۱۳۹۷ در محل کاخ صلح شهر لاهه برگزار شد و نمایندگان و وکلای ایران و آمریکا، مواضع خود را در مورد درخواست دستور موقت مورد تقاضای ایران، مطرح و تشریح نمودند. روزهای دوشنبه ۰۵ و چهارشنبه ۰۷ شهریور به جلسات استماعِ اظهارات و ادعاهای ایران و روزهای سه شنبه ۰۶ و پنجشنبه ۰۸ شهریور به جلسات استماع دفاع آمریکا اختصاص داشت. [گزارش جلسۀ یاد شده از اینجـــا قابل مطالعه است]

دیوان پس از بررسی درخواست ایران و استدلال های طرفینِ اختلاف، نهایتاً در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۹۷ اقدام به صدور دستور موقت نمود که در بخش اجرایی دستور یاددشده چنین آمده است:

۱. دیوان به اتفاق آرا مقرر می دارد،

ایالات متحده آمریکا در اجرای تعهدات خود براساس عهدنامه ۱۹۵۵، باید به روشی که خود برمی گزیند موانع ناشی از اقدامات مورخ ۸ می ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷)، در مورد صادرات آزاد اقلام زیر به قلمرو جمهوری اسلامی ایران را برطرف نماید:

دارو و تجهیزات پزشکی؛

مواد غذایی و محصولات کشاورزی؛

لوازم یدکی، تجهیزات و خدمات مربوط به آنها (از جمله تضمین ها، نگهداری، خدمات تعمیرات و بازرسی ها) که برای ایمنی هوانوردی لازم است.

 ۲. دیوان به اتفاق آرا مقرر می دارد، 

ایالات متحده باید تضمین نماید که صدور پروانه و مجوزهای لازم برای پرداخت ها و سایر انتقالات وجوه برای کالاها و خدمات مورد اشاره در بند یک، با هیچگونه محدودیتی مواجه نخواهد شد.

 ۳. دیوان به اتفاق آرا مقرر می دارد،

طرفین باید از هرگونه اقدامی که به تشدید یا گسترش اختلاف مطروح نزد دیوان بیانجامد، یا حل اختلاف را مشکل تر سازد، خودداری ورزد.

***

در ۰۱ شهریور ۱۳۹۸، آمریکا اعتراض مقدماتی خود نسبت به صلاحیت (Jurisdiction) دیوان و قابلیت پذیرش (Admissibility) دعوای ایران را مطرح کرد که مطابق با بند ۳ مادۀ ۷۹ قواعد دیوان، رسیدگی ماهوی به پرونده تا زمان رسیدگی به اعتراض آمریکا به زمان دیگری موکول گردید.

جلسات استماع دیوان بین المللی دادگستری جهت رسیدگی به اعتراض آمریکا به صورت مجازی و مطابق با جدول زمانی ذیل برگزار شد:

• دور اول

دوشنبه مورخ ۲۴ شهریور ۱۳۹۹ از ساعت ۱۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰ - نوبت آمریکا

چهارشنبه مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۹۹ از ساعت ۱۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰ - نوبت ایران

• دور دوم

جمعه مورخ ۲۸ شهریور ۱۳۹۹ از ساعت ۱۷:۳۰ تا ۱۹:۰۰ - نوبت آمریکا

دوشنبه مورخ ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ از ساعت ۱۶:۳۰ تا ۱۸:۰۰ - نوبت ایران

در طول جلسات دادگاه، هیئت آمریکا به رهبری آقای مریک اِی استرینگ (Marik A. String)، مشاور حقوقی وزارت خارجۀ آمریکا، به عنوان نماینده، مشاور و وکیل دولت آمریکا و هیئت ایران به رهبری آقای حمیدرضا علومی یزدی، رئیس مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری، به عنوان نماینده و وکیل دولت ایران حضور داشتند.

***

در جلسات استماع، برای آمریکا علاوه برای آقای مریک استرینگ (Marik A. String)، سِر دنیل بثلهم (Sir Daniel Bethlehem)، خانم لیزا گروش (Lisa J. Grosh)، خانم کیمبرلی گَهان (Kimberly A. Gahan) و خانم لورانس بوآزون دو شازون (Laurence Boisson de Chazournes) به تشریح مبانی اعتراض مقدماتی آمریکا پرداختند.

نمایندۀ دولت آمریکا، آقای استرینگ، در ابتدای صحبت های خود به فعالیت ها و رفتارهای تهدیدآمیز ایران (حمایت از تروریسم، تجهیز تسلیحاتی تروریست ها در منطقه، بازداشت اتباع خارجی با ملیت آمریکایی، توسعه و گسترش فناوری موشک های دوربُرد و مهم تر از همه تلاش ایران برای پیگیری برنامه هسته ای) علیه امنیت ملی این کشور و امنیت شهروندان آمریکایی و منافع آنان و همچنین امنیت متحدان منطقه ای آمریکا اشاره کرد.

نمایندۀ دولت آمریکا سپس به سراغ برجام رفت و آن را توافقی برشمرد که به جای آنکه مانع فعالیت های مخرب ایران شود، آنها را تسریع و تسهیل کرد و به همین دلیل دولت آمریکا تصمیم به خروج از برجام و وضع مجدد تحریم های هسته ای گرفت. به زعم آقای استرینگ، هدف ایران از طرح این دعوی در دیوان بین المللی دادگستری کمک از دیوان برای باطل کردن اثرات تصمیم آمریکا دائر بر خروج از برجام است تا ایران به منافعی که بواسطۀ ماندن آمریکا در این توافق هسته ای دست می یافت، مجدداً دست یابد. بنابراین اختلاف بین ایران و آمریکا در این دعوی ناشی از برجام بوده و ارتباطی با عهدنامۀ مودت ندارد.

اعتراض مهم دیگر دولت آمریکا، به محدود بودن عهدنامۀ مودت به روابط میان ایران و آمریکا باز می گشت. نمایندۀ دولت آمریکا اینگونه استدلال کرد که اقدامات کشورهای ثالث ازجمله قطع یا تعلیق همکاری با طرف های ایرانی، موضوعی نیست که در چارچوب عهدنامۀ مودت گنجانیده شود، زیراعهدنامه مودت بین ایران و آمریکا است و طرف های ثالث را در بر نمی گیرد.

پس از این مقدمه، وکلای دولت آمریکا به تشریح مبانی اعتراض مقدماتی آمریکا پرداختند.

نماینده دولت آمریکا پس از بیان اظهارات خود در روز دوم از دیوان درخواست کرد:

به دلایلی که در طول جلسات استماع تشریح گردید و هر دلیل دیگری که دیوان ممکن است مناسب تشخیص دهد، آمریکا از دیوان تقاضا می کند تا اعتراض مقدماتی آمریکا را که در در لایحۀ کتبی و جلسات استماع بیان گردیده است را مورد قبول قرار دهد و رسیدگی ماهوی به این پرونده را متوقف نماید. به طور خاص، آمریکا تقاضا دارد که دیوان:

الف. تمامی ادعاهای ایران به عنوان ادعاهایی که خارج از صلاحیت دیوان هستند را رد کند؛

ب. تمامی ادعاهای ایران به عنوان ادعاهایی که غیرقابل پذیرش هستند را رد کند؛

ج. تمامی ادعاهای ایران به این دلیل که ادعاهای مطروح توسط پاراگراف ۱ (ب) مادۀ ۲ عهدنامۀ مودت مستثنی شده اند را رد کند؛

د. تمامی ادعاهای ایران به این دلیل که ادعاهای مطروح توسط پاراگراف ۱ (ج) مادۀ ۲ عهدنامۀ مودت مستثنی شده اند را رد کند؛

هـ. صلاحیت دیوان در تمامی ادعاهایی که مربوط به اقدامات کشورهای ثالث هستند و توسط ایران به موجب مفاد عهدنامۀ مودت مطرح شده اند را رد کند.

*

در سوی مقابل، تیم وکلای ایران که علاوه بر آقای حمیدرضا علومی یزدی، از آقایان وان لو (Vaughan Lowe)، ساموئل وُردزوُرث (Samuel Wordsworth)، اَلن پِله (Alain Pellet) و ژان مارک تُوونن (Jean-Marc Thouvenin) تشکیل شده بود، مواضع خود را در رد اعتراض آمریکا بیان کردند.

آقای علومی یزدی، رئیس مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری و نماینده دولت ابتدائآً در سخنرانی خود به توضیح کلیات و ساختار دفاعیات ایران پرداخته و سپس، تاکید کرد که مبنای ادعای ایران نزد دیوان در این پرونده صرفاً عهدنامه دوجانبه بین دو دولت ۱۹۵۵ است و نه برجام که ایالات متحده تلاش دارد آن را به دیوان القا کند.

نمایندۀ دولت ایران همچنین با اشاره به غیرقانونی بودن اعمال مجدد تحریم های آمریکا بعد از خروج آن کشور از برجام تاکید کرد که تمام بخش های اقتصاد ایران شامل نفت و گاز، مالی و بانکی، خودروسازی، کشتیرانی، صنایع فلزی و ساختمان تحت تاثیر تحریم های ظالمانه آمریکا واقع شده و در نتیجه این تحریم ها، خسارات مالی و غیر مالی فراوانی به مردم و شرکت های ایرانی وارد شده است که اطلاعات و اسناد مربوط به مبلغ خسارات وارده در مراحل بعدی رسیدگی به دیوان ارائه خواهد شد. ایشان همچنین تاکید کرد که علیرغم دستور موقت دیوان، آمریکا در رفع موانع و تحریم های مربوط به صادرات مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی و قطعات مربوط به ایمنی هواپیماهای مسافربری قصور کرده است و کماکان از دستور دیوان پیروی نمی کند. نماینده ایران اعلام کرد که همانطور که در لوایح کتبی ایران توضیح داده شده، تحریم ها و خسارات ناشی از آنها با تعهدات مختلف ایالات متحده در عهدنامه ۱۹۵۵ مغایرت دارد.

 نماینده ایران در پایان سخنرانی خود تصریح کرد که هدف اعتراض آمریکا به صلاحیت دیوان، ایجاد تاخیر در روند رسیدگی به ادعاهای متقن و مستدل ایران مبنی بر نقض عهدنامه ۱۹۵۵ است. به گفته وی ایرادات ایالات متحده به صلاحیت دیوان یا فاقد مبنای حقوقی بوده یا مبتنی بر اتهامات بی اساس به ایران است و یا مربوط به ماهیت دعوا می باشند که باید در مرحله بعدی به آنها رسیدگی گردد. دکتر علومی خطاب به رییس و قضات دیوان اضافه کرد که دیوان هم اینک فرصت تاریخی دارد تا در کنار حقوق بین الملل و جامعه بین المللی در مقابل یک جانبه گرایی و قانون گریزی دولت آمریکا بایستد و اعتراضات بی پایه ایالات متحده آمریکا را مردود دانسته و وارد رسیدگی ماهوی این پرونده مهم شود.

پس از پایان سخنرانی نماینده ایران، ۴ نفر از وکلای مدافع ایران در سخنرانی های خود به تشریح مدافعات ایران به جنبه های مختلف ایرادات صلاحیتی مطرح شده از سوی آمریکا پرداختند و از دیوان خواستند که اعتراض ایالات متحده را مردود اعلام نماید و صلاحیت خود را برای رسیدگی به ادعاهای ایران احراز نماید. نمایندگان و وکلای ایران ضمن رد ادعاهای بی پایه و اساس ایالات متحده مبنی بر فقدان صلاحیت دیوان در رسیدگی به پرونده به جهت ارتباط کامل آن با برجام، اظهار داشتند که اقدامات خصمانه ایالات متحده در وضع مجدد تحریم‌ها پس از ۸ مه ۲۰۱۸ ناقض مواد مختلفی از معاهده ۱۹۵۵ بوده و رسیدگی به آن در حیطه صلاحیت دیوان قرار دارد.

نماینده دولت ایران، در جمع بندی خود در روز پایانی در دفاع از حقوق ملّت ایران نزد دیوان اعلام نمود که بر خلاف ادعاهای واهی ایالات متحده، تحریم های ایالات متحده علیه دولت‌های ثالث نبوده بلکه مشخصاً زندگی روزمره مردم ایران را هدف قرار گرفته است. سیاست «فشار حداکثری» ایالات متحده بر مردم ایران مشکلات عدیده ای از جمله در تجارت با سایر کشورها، واردات مواد غذایی و داروی حیاتی، دسترسی به نظام بانکی بین المللی و نقل و انتقال پول، افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملّی ایجاد کرده و به طور روزافزون بر همه امور زندگی مردم تأثیر منفی گذارده است. بر اساس اظهارات نماینده ایران نزد دیوان، ایالات متحده نه تنها تفسیر یکجانبه و مغرضانه‌ای را از مواد معاهده و همچنین قواعد دیوان ارائه می دهد، بلکه هیچ احترامی برای اصول و قواعد بین المللی و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت قائل نیست و کشورهای دیگر را تهدید کرده است که در صورت رعایت این قطعنامه آنها را مجازات خواهد کرد.

نمایندۀ دولت ایران در پایان روز دوم اختصاص داده شده به ایران، سخنان خود این چنین به پایان رساند:

دولت ایران از دیوان درخواست می نماید:

الف. اعتراض مقدماتی آمریکا را رد کند؛ و

ب. صدور رأی و اعلام اینکه:

۱. دیوان نسبت به کلیۀ ادعاهایی که توسط ایران تشریح گردید، دارای صلاحیت است؛ و

۲. و ادعاهای ایران قابل پذیرش هستند.

**

مطابق با اعلان دبیرخانۀ دیوان بین المللی دادگستری، تصمیم دیوان در خصوص اعتراض مقدماتی، در جلسۀ عمومی که تاریخ آن به اطلاع خواهد رسید، صادر و قرائت خواهد شد.

***

قضات دیوان

احمد یوسف (رئیس) / ژو هانکین (نائب رئیس) / پِتِر تومکا / رونی آبراهام / محمد بنونا / آنتونیو آگوستو کانسادو ترینداد / جورجیو گایا / جولیا سبوتینده / دالور بندری / پاتریک لیبسون رابینسون / جیمز کرافورد / کیریل گِوورگیان / نواف سلام / یوجی ایواساوا / چارلز براوئر (قاضی اختصاصی آمریکا) / جمشید ممتاز (قاضی اختصاصی ایران) / فیلیپ گوتیر (مدیر دفتر ثبت دیوان)

هیئت نمایندگی ایران

آقای حمیدرضا علومی یزدی / رئیس مرکز امور حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، دانشیار حقوق بین‌الملل و عمومی دانشگاه علامه طباطبایی^(ره)

به عنوان نمایندۀ رابط و وکیل

آقای محمدحسین زاهدین لباف / نمایندۀ جمهوری اسلامی ایران در دیوان داوری دعاوی ایران – ایالات متحده، مدیر شعبۀ لاهۀ مرکز امور حقوقی بین المللی

به عنوان نمایندۀ رابط دوم و مشاور

آقای سید حسین سادات میدانی / مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ جمهوری اسلامی ایران

به عنوان معاون نمایندۀ رابط و مشاور

آقای وان لو / مشاور ملکه (Q.C)، عضو کانون وکلای انگلستان، استاد بازنشستۀ حقوق بین الملل دانشگاه آکسفورد، عضو انستیتو حقوق بین الملل، عضو کانون وکلای انگلستان و ولز

آقای اَلن پِله / استاد بازنشستۀ دانشگاه نانتر پاریس، عضو و رئیس پیشین کمیسیون حقوق بین الملل، عضو انستیتو حقوق بین الملل

آقای ژان مارک توونن / استاد دانشگاه نانتر پاریس، دبیرکل آکادمی حقوق بین الملل لاهه، عضو انستیتو حقوق بین الملل، عضو کانون وکلای پاریس

آقای ساموئل وردزورث / مشاور ملکه (Q.C)، عضو کانون وکلای انگلستان و ولز، عضو کانون وکلای پاریس

آقای هادی آذری / مشاور حقوقی مرکز امور حقوقی بین‌المللی، استادیار حقوق بین الملل عمومی دانشگاه خوارزمی

[همگی] به عنوان مشاور و وکیل

آقای بهزاد صابری انصاری / مدیرکل حقوقی بین المللی وزارت امور خارجۀ جهوری اسلامی ایران

آقای علیرضا کاظمی ابدی / سفیر جمهوری اسلامی ایران در هلند

آقای محسن ایزانلو / معاون حقوقی مرکز امور حقوقی بین الملل جمهوری اسلامی ایران، دانشیار حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

آقای لوک ویدال / عضو کانون وکلای پاریس

آقای شان اوگی / عضو کانون وکلای انگلستان و ولز

خانم فیلیپا وب / استاد کینگز کالج لندن، عضو کانون وکلای انگلستان و ولز، عضو کانون وکلای نیویورک

آقای ژان رمی دو مستر / کاندیدای دکتری مرکز حقوق بین الملل نانتر

 [همگی] به عنوان مشاور

آقای سید محمد اسبقی / سرپرست اداره کل دعاوی و داوری های بین‌المللی مرکز امور حقوقی بین المللی جمهوری اسلامی ایران

آقای مهداد فلاح اسدی / مشاور حقوقی مرکز امور حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران

آقای محسن شریفی / سرپرست اداره دعاوی و حقوق بین الملل خصوصی وزارت امور خارجۀ جهوری اسلامی ایران

آقای یوسف نوری کیا / رایزن [حقوقی] دوم سفارت جمهوری اسلامی ایران در هلند

آقای علیرضا رنجبر / مشاور حقوقی مرکز امور حقوقی بین المللی جهوری اسلامی ایران

آقای سید رضا رفیعی / کارشناس حقوقی ادارۀ  دعاوی و حقوق بین الملل خصوصی وزارت امور خارجۀ جهوری اسلامی ایران

آقای سهیل گلچین / کارشناس حقوقی ادارۀ  دعاوی و حقوق بین الملل خصوصی وزارت امور خارجۀ جهوری اسلامی ایران

آقای مهدی خلیلی طرقبه / کارشناس حقوقی وزارت امور خارجۀ جهوری اسلامی ایران

[همگی] به عنوان مشاور حقوقی

هیئت نمایندگی آمریکا

آقای مریک استرینگ / مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

به عنوان نمایندۀ رابط، مشاور و وکیل

آقای ریچارد ویسک / قائم مقام مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

به عنوان نمایندۀ رابط، مشاور و وکیل

آقای استیون فَبری / معاون مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

به عنوان نمایندۀ رابط دوم و مشاور

آقای پائول دین / مشاور حقوقی سفارت ایالات متحدۀ آمریکا در هلند

خانم لارا برلین / معاون مشاور حقوقی سفارت ایالات متحدۀ آمریکا در هلند

[همگی] به عنوان معاون نمایندۀ رابط و مشاور

سِر دنیل بثلهم / مشاور ملکه (Q.C)، عضو کانون وکلای انگلستان و ولز

خانم لورانس بوآزون دو شازون / استاد حقوق بین الملل در دانشگاه ژنو، عضو انستیتو حقوق بین الملل

خانم کیمبرلی گاهان / دستیار مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

خانم لیزا گروش / دستیار مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

[همگی] به عنوان مشاور و وکیل

آقای دونالد چیلدرس / مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا در حقوق بین الملل

خانم میگان کانکلین / دستیار مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای جان دَلی / معاون دستیار مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای جان بِلَنک / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای جاناتان دیویس / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای جاشوآ گاردنر / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای مَثیو هَکِل / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای ناثانیل جدری / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای رابرت نایتینگل /  وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

خانم کاترین پیترز / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

آقای دیوید سالیوان / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

خانم مارگارات سدویک / وکیل مشاور وزارت امور خارجۀ آمریکا

[همگی] به عنوان مشاور

خانم گویلام گوئز / دستیار در دانشکده حقوق دانشگاه ژنو

خانم جان کالوپترو / کارآموز حقوقی ارشد وزارت امور خارجۀ آمریکا

خانم انجیل الاوکده / کارآموز حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

خانم کاترین مورفی / کارآموز حقوقی وزارت امور خارجۀ آمریکا

خانم کاترین گاردنر / دستیار اجرایی سفارت ایالات متحدۀ آمریکا در هلند

[همگی] به عنوان دستیار

***

به استحضار علاقمندان می رساند، مکتوب اظهارات نمایندگان و وکلای ایران و آمریکا در جلسات استماع دیوان بین المللی دادگستری در خصوص رسیدگی به اعتراض مقدماتی آمریکا به دادخواست ایران در پروندۀ «نقض عهدنامۀ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ۱۹۵۵»، به صورت کامل از طریق سایت دیوان بین المللی دادگستری قابل بازیابی و مطالعه است (اینجـــا کلیک کنید)