معرفی کتاب: آزادی رفت و آمد در نظام بین المللی حقوق بشر و نظام حقوقی ایران

مقدمه نویسنده:

شاید در میان واژگان مربوط به ادبیات علوم انسانی کمتر واژه ای را بتوان یافت که به اندازه واژه آزادی دارای بار حقوقی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده و چنین جایگاه والا و ارزشمندی را به خود اختصاص داده باشد. گوناگونی تعابیر، تفاسیر و برداشت های ارائه شده‌ از آزادی نیز از دیگر ویژگی های آزادی است، بدین معنا که وقتی سخن از «آزادی انسان» می رانیم نه تنها به لحاظ مفهومی و در حیطه نظری با طیف وسیعی از معانی، مفاهیم و برداشت ها از آزادی روبرو هستیم، بلکه در حوزه عینی و مصداقی نیز مصادیق فراوانی از آزادی پیش روی ماست. از همین رو، شاید بتوان چنین تنوع و گوناگونی را سرچشمه پیدایش بسیاری از مکاتب، جریانات و نحله های فکری سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سرتاسر تاریخ بشر دانست.

آزادی رفت و آمد به همراه آزادی های دیگری مانند آزادی اندیشه، آزادی دین و مذهب، آزادی وجدان، آزادی شرکت در زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، آزادی کار، آزادی اجتماعات و آزادی سندیکا، یکی از شاخه های گوناگون آزادی به شمار می رود که در ادبیات مربوط به نظام حقوق بشر از آن به عنوان «حق بر آزادی رفت و آمد» یاد شده است و در زمره نسل اول حقوق بشر، یعنی حقوق مدنی و سیاسی قرار دارد. این آزادی با جای گرفتن در اسناد و رویه های گوناگون داخلی، منطقه ای و بین المللی حقوق بشر تعین حقوقی پیدا کرده و دارای ضمانت اجرایی شده است.

از مهم ترین اسناد بین المللی و منطقه ای که دربردارنده آزادی رفت و آمد هستند می توان به موارد ذیل اشاره کرد: اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۱۳)، کنوانسیون حقوق مدنی و سیاسی (ماده ۱۲، ماده ۱۳)، کنوانسیون حقوق کودک (ماده ۹، ماده ۱۰)، کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان (۱، ۱۵)، کنوانسیون حمایت از حقوق کارگران مهاجر و خانواده آنها (ماده ۸)، کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان (ماده ۲۶)، پروتکل شماره ۴ کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادی های بنیادین (ماده ۲)، کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر (ماده ۲۲)؛ منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم (ماده ۱۲)، اعلامیه اسلامی حقوق بشر (ماده ۲۳)، منشور عرب درباره حقوق بشر (۲۴، ۲۳، ۲۲، ۲۱، ۲۰).

از آنجا که آزادی رفت و آمد نقش اساسی و مهمی در بهره مندی از دیگر حق ها و آزادی ها دارد، بدین معنا که بدون برآورده شدن آن نمی توان انتظار تحقق دیگر حق ها و آزادی ها را داشت، می توان آن را حلقه پیوند میان تمامی آنها قلمداد کرد. دارا بودن چنین جایگاهی، آن را از دیگر حق ها و آزادی های بشری متمایز ساخته و نقش آن را در میان آنها پررنگ تر می سازد. از این رو، این آزادی را می توان یکی از مهم ترین آزادی های بشری به شمار آورد. البته، اهمیت یاد شده نه تنها ناشی از نقش آن در تحقق دیگر حق ها و آزادی ها است، بلکه خود نیز به لحاظ ماهوی از اهمیت و جایگاه والا و ارزشمندی برخوردار است.

با این وجود، در مقایسه با بسیاری از حق ها و آزادی ها همچون آزادی بیان، آزادی عقیده و مذهب، آزادی اندیشه، حق آموزش و حق رأی، آزادی رفت و آمد در زبان پارسی کمتر موضوع پژوهش های مستقل قرار گرفته‌ است. با این وجود، در برخی از آثار موجود که در خصوص حق ها و آزادی های بشری به رشته تحریر درآمده است، آزادی رفت و آمد تنها در چند سطر و در برخی موارد ذیل عنوان یک فصل یا گفتار کوتاه مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف این تحقیق این است که تا حدودی این کاستی را برطرف سازد و آزادی رفت و آمد را به طور جداگانه و مستقل مورد بررسی جزئی تر و مفصل تر قرار دهد. تجزیه و تحلیل هر یک از حق‌ها به طور جداگانه، ترسیم حدود و ثغور آنها از این طریق و نیز مطالعه و بررسی چگونگی ارتباط آنها با دیگر حق ها و آزادی ها می تواند گامی بلند در جهت شناخت بهتر و عمیق تر از یک حق و وظایف و تعهدات دولت ها در قبال آن باشد. افزون بر این، بررسی و مطالعه اسناد منطقه ای و بین المللی و همچنین اسناد داخلی، امکان مقایسه میان نظام های داخلی، منطقه ای و بین المللی را فراهم ساخته و از این راه ما را به نقاط ضعف و قوت این نظام ها رهنمون می سازد.

به طور کلی، در این نوشتار تلاش می شود تا مسائلی همچون جایگاه آزادی رفت و آمد در نظام بین المللی حقوق بشر و حقوق داخلی ایران و چگونگی شناسایی آن در آن نظام ها، تشابهات و اختلافات این نظام ها نسبت به این آزادی، عناصر تشکیل دهنده آزادی رفت و آمد، محدودیت ها و موانع آن، اصول حاکم بر محدودیت های وارد بر آزادی رفت و آمد، نقش وسائل نقلیه در تحقق آزادی رفت و آمد و در نهایت، تعهدات و وظایف دولت ها نسبت به این آزادی مورد بررسی قرار گیرد.

در پیوست های این کتاب، ترجمه کامل تفسیر عمومی ارائه شده از سوی کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد و نیز خلاصه چند رأی صادره از سوی دادگاه اروپایی حقوق بشر، به عنوان دو نهاد بین المللی و منطقه ای حقوق بشر، گنجانده شده است.

برای دریافت فهرست مطالب این کتاب اینجـــــا کلیک نمایید.