سرود صلح: راهبرد گزارشگر جدید مسائل اقلیت ها طبق گزارش سالانۀ ۲۰۲۴

آغاز سخن

بیایید چندصدایی فرهنگ ها که جوامع مان را بسیار غنی می کنند را گرامی بداریم. امری که در زمانۀ تزایدِ بحران و تنش هایی که پیام وحدت در کثرت ما را تضعیف می کنند، اهمیت ویژه ای دارد. (برگرفته از پیام دبیرکل یونسکو در ۲۱ مه ۲۰۲۴؛ به مناسبت روز جهانی تنوع فرهنگی)

یکی از پیشرفت های قابل توجه و اقدامات مناسب در زمینۀ حمایت از اقلیت ها در سطح سازمان ملل متحد، ایجاد مقام گزارشگر ویژۀ مسائل اقلیت ها (Special Rapporteur on Minority Issues) در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد است که البته نخست در چارچوب کمیسیون حقوق بشر و طی قطعنامۀ ۲۰۰۵/۷۹ به تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۰۵ با نام کارشناس مستقل مسائل اقلیت ها (Independent Expert on Minority Issues) پدیدار گردید و از نخستین گزارش در ۶ ژانویه ۲۰۰۶ تا گزارش ۶ ژانویه ۲۰۱۴ با همین عنوان به کار خود ادامه داد و از گزارش ۶ اوت ۲۰۱۴ به این سو، با نام گزارشگر ویژه فعالیت می کند. رسالت کارشناس مستقلِ پیشین و گزارشگر ویژۀ کنونی در مسائل اقلیت ها، ازجمله تقویتِ اجرای اعلامیۀ حقوق اشخاص متعلق به اقلیت­های ملی یا قومی، مذهبی و زبانی به­ویژه از رهگذر مشورت با حکومت ها و با لحاظ موازین بین المللی و قوانینی داخلی در زمینۀ اقلیت ها و بررسی راه کارها و ابزارهای چیرگی بر موانع موجود در برابر تحقق کامل و کارآمدِ حقوق اشخاص متعلق به این گروه ها است.

گزارشگر ویژۀ مسائل اقلیت ها باید هر سال گزارش سالانه ای به شورای حقوق بشر ارائه نماید. جدیدترین گزارشِ سالانۀ این گزارشگر در ۵ فوریۀ سال ۲۰۲۴ میلادی از سوی پروفسور نیکولاس لِورات (Nicolas Levrat) به شورای حقوق بشر ارائه گردید (برای آگاهی بیشتر، بنگرید به: همۀ گزارش های سالانۀ گزارشگر ویژۀ مسائل اقلیت ها). لِورات، در پی تمدید مأموریت گزارشگر ویژه در ۵ آوریل ۲۰۲۳ به دست شورای حقوق بشر، در ۱۳ اکتبر ۲۰۲۳ به عنوان چهارمین گزارشگر ویژۀ مسائل اقلیت ها از سوی این شورا منصوب گردید و کار خود را از ۱ نوامبر ۲۰۲۳ آغاز کرد. دورۀ مأموریت او ممکن است برای دو دورۀ سه ساله تمدید شود (بند ۲). گفتنی است سه گزارشگرِ پیشین به ترتیب تقدمِ زمان تصدی این مقام عبارت بودند از: خانم گِی مک دوگال (۲۰۱۱-۲۰۰۵)، خانم ریتا ایزاک (۲۰۱۷-۲۰۱۱) و آقای فرناند دو وارنِس (۲۰۲۳-۲۰۱۷).

وی در مقدمۀ گزارش خود (بند ۶) اعلام می کند که این گزارش از شش بخش ماهوی تشکیل شده است که عبارتند از: نگاهی کلی به فعالیت های گزارشگر پیشین در سال ۲۰۲۳؛ نگاهی به برآیند شانزدهمین نشست «مجمع مسائل اقلیت ها»؛ دیدگاه گزارشگر کنونی دربارۀ مسائل اقلیت ها؛ اولویت های گزارشگر کنونی برای سال های پیش رو؛ نگاهی کلی به گزارش های موضوعیِ مدنظر گزارشگر کنونی در سال های پیش رو؛ و سرانجام، نتیجه گیری و توصیه ها (اینجا). نگارنده در این نوشتۀ کوتاه، در دو گفتار، گذری بر مهم ترین موضوعات مطرح در این بخش ها به جز دیدگاه گزارشگر دربارۀ مسائل اقلیت ها و به سخنی دیگر راهبرد وی خواهد داشت و قسمت یادشده را به مجالی دیگر وامی گذارد. به این ترتیب، در ادامه، نخست فعالیت های گزارشگر پیشین و برآیند نشست «مجمع مسائل اقلیت ها» در سال ۲۰۲۳ از نظر خواهد گذشت (۱). سپس اولویت ها، گزارش ها و توصیه های مدنظر گزارشگر کنونی برای سال های پیش رو نظر افکنده خواهد شد (۲).

۱. فعالیت های گزارشگر پیشین و برآیند نشست «مجمع مسائل اقلیت ها» در سال ۲۰۲۳

پروفسور لِوارت در بخش نخست گزارش، به فعالیت های گزارشگر ویژۀ پیشین، یعنی پروفسور فرناند دو وارِنِس (Fernand de Varennes)، در سال ۲۰۲۳ نظر می افکند. او از شرکت گزاشگر پیشین در حدفاصل یکم ژانویه تا ۳۱ اکتبر ۲۰۲۳ در نزدیک به ۷۰ نشست مجازی و حضوری سخن می گوید که ازجملۀ آن ها می توان به این موارد اشاره کرد: بیست و یکمین نشست «کمیسیون مستقلِ دائمیِ حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی» در جده؛ رویداد «دیپلماسی پیشگیرانه در چشم اندازِ متغیرِ منازعاتِ مدرن: نقش ملل متحد و سازمان های منطقه ای» که از سوی کیمساریای عالی اقلیت های ملی سازمان امنیت و همکاری در اروپا برگزار شد؛ رونمایی از اثر «فهم جرائم نفرت پراکنانه علیه [گروه] روما و توجه به نیازمندی های امنیتی جوامع روما و سینتی: راهنمای عملی» در ورشو که از سوی دفتر نهادهای دموکراتیک و حقوق بشر سازمان امنیت و همکاری در اروپا منتشر گردید؛ و رونمایی از اثر «توصیه های مربوط به مشارکت مؤثر اقلیت های ملی در زندگی اجتماعی و اقتصادی» در لاهه که از سوی سازمان امنیت و همکاری در اروپا انتشار یافت (بندهای ۱۰-۹). گزارشگر پیشین همچنین در نشست های مربوط به نهادهای دولتی شرکت کرده است که ازجملۀآن ها می توان به شرکت در نشست پیشبرد آزادی مذهبی در مناسبات ایالات متحدۀ امریکا-هند در واشینگتن، شرکت در کنفرانس نسل زداییِ کُردهای فیلی در اربیل عراق و کنفرانس بین المللی مربوط به آموزش چندزبانه در کیشیناو (مولداوی) اشاره کرد (بند ۱۱). شرکت در فعالیت هایِ تحت پشتیبانی ملل متحد مانند آغاز به کار «دهۀ بین المللی زبان های بومی» که از سوی یونسکو در پاریس برگزار شد و سمپوزیوم «کنفرانس جهانی وین، سی سال بعد: حقوق ما، آیندۀ ما» در وین را نیز باید به این فهرست افزود (بند ۱۲). او همچنین در نشست هایی با حضور جوامع مدنی و سازمان های دانشگاهی و علمی شرکت کرد و سخنرانی هایی در زمینۀ مأموریت خود در دانشگاه های گوناگونِ جهان ایراد نمود (بندهای ۱۴-۱۳).

بخش دوم گزارش، گذری بسیار کوتاه دارد بر برگزاری شانزدهمین نشست مجمع مسائل اقلیت ها (Forum on Minority Issues) که از ۳۰ نوامبر تا ۱ دسامبر ۲۰۲۳ در شهر ژنو برگزار گردید و موضوع اصلی آن «اقلیت ها و جوامع منسجم: برابری، همه شمولیِ اجتماعی و مشارکت اجتماعی-اقتصادی» بود. گفتنی است مجمع مسائل اقلیت ها طبق قطعنامۀ شمارۀ ۶/۱۵ مورخ ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷ شورای حقوق بشر و در راستای ایجاد بستری برای تقویت گفت و گو و همکاری در زمینۀ مسائل مربوط به اقلیت های ملی یا قومی، مذهبی و زبانی و نیز کمک به گزاشگر ویژۀ مسائل اقلیت ها تأسیس شد. لِوارت در این بخش به تأخیر در برگزاری شانزدهمین نشست مجمع به خاطر تعویق انتصاب و آغاز به کار خود اشاره می کند (بندهای ۱۷-۱۶). او ضمن موفق خواندن این نشست به رغم مشکلات پیش آمده، بر اهمیت و کیفیت تبادل نظر راجع به مسائل اقلیت ها در مجمع تأکید می ورزد و با یادآوری جایگاهِ ساختاریِ نازلِ مسائل اقلیت ها در فعالیت ها و برنامه های ملل متحد، مجمع مسائل اقلیت ها را فرصتی منحصربه فرد برای شنیده شدن صدای اقلیت ها در ساحت این سازمان می داند (بندهای ۱۹-۱۸). گفتنی است آقای لِوارت، سه روز پس از ارائۀ گزارش سالانۀ خود، یعنی در ۸ فوریۀ ۲۰۲۴، گزارشِ جداگانه ای را به توصیه های شانزدهمین مجمع مسائل اقلیت ها اختصاص داده است که بررسی تفصیلیِ آن مجال دیگری می طلبد. ولی در بند پسین، به کوتاهی به مهم ترین توصیه های مطرح در آن اشاره می گردد. پروفسور لِوارت در بند دوم گزارش ۸ فوریه ۲۰۲۴، هدف شانزدهمین نشست مجمع مسائل اقلیت ها را پیکار با چالش های چندگانۀ فراروی جوامع اقلیت در سراسر جهان با تمرکز بر تقویت مشارکت اقتصادی-اجتماعی آن ها و نیز تضمین برابری و همه شمولی اجتماعی می خواند.

او در بند سوم از این گزارش بیان می دارد که مجمع در ۴ محور پیگیری شده است: الف) «چالش های همه شمولی و برابری: موانع مشارکت اجتماعی و اقتصادی اشخاص متعلق به گروه های اقلیت» که هدف آن عبارت بود از پرداختن به چالش ها و تبعیض سیستمیک و ساختاری فراروی گروه های اقلیت ازجمله موانع خاص زنان و دخترانِ وابسته به این گروه ها و نیز تبیین عواملِ دخیل در وضعیت کنونی ایشان شامل زبان و دیگر بایسته یا نبود فرصت های آموزشی؛ ب) «توانمندسازیِ اجتماعی-اقتصادی» که در آن، شرکت کنندگان به وارسی راهکارهای تقویت مشارکت اقتصادی افراد متعلق به گروه های اقلیت و تأکید بر فرصت های برابر در جامعه، استخدام و کارآفرینی با توجه ویژه بر پشیتبانی اقتصادی از مهاجران و پناهجویان متعلق به گروه های اقلیت و با عنایت خاص به جوانان؛ پ) رویکردهای حقوقی و ساختاری در قبال جوامع فراگیرتر» که در آن، شرکت کنندگان به بحث از قوانین، سیاست ها و ارائۀ کالاها و خدماتی پرداختند که حق برابری گروه های اقلیت ها را بدون تبعیض محترم می شمارد. آنان همچنین از دسترسی به مراقب های درمانی، چگونگی افزایش فرصت های گروه های اقلیت از رهگذر قانون گذاری و اهمیت دسترسی برابر به فناوری و تقویت سواد دیجیتال میان جوامع اقلیت سخن راندند؛ و ت) «حمایت و ارتقای حقوق اشخاص متعلق به گروه های اقلیت در راستای [ایجاد و تحقق] جوامع منسجم»: در این محور، نمونه های مثبت، رویه های مطلوب و چارچوب ها و سیاست هایِ حقوقی و نهادی و که به گونه ای مؤثر از حقوق اشخاص متعلق به اقلیت حراست کرده و مشارکت چنین اشخاصی در جامعه را ارتقا داده اند، برجسته گردیدند. همچنین وی در بند چهارم می گوید توصیه های مجمع در نشست شانزدهم، با هدفِ پرداختن به چالش های اصلیِ فراروی اشخاص متعلق به گروه های اقلیت در سیاق مشارکت اجتماعی-اقتصادی و دسترسی برابرشان به بازار استخدام، خدمات بهداشتی، آموزش و فناوری انجام گرفته اند؛ مراد از آن ها تقویت فرصت ها، رویه ها و طرح هایی است که دوشادوشِ اصول و حقوقِ مندرج در اعلامیۀ ۱۹۹۲ ملل متحد در خصوص حقوق اشخاص متعلق به اقلیت ها و دیگر اسناد بین المللی مرتبط، مشارکت گروه های اقلیت را ارتقا می بخشد؛ و به تلاش های انجام گرفته در راستای ادغام حقوق اشخاص متعلق به گروه های اقلیت در نهادها، ساختارها و طرح های نظام ملل متحد در سطوحِ جهانی، منطقه ای و ملی یاری می رسانند.

در گفتار بعدی، به اولویت ها، گزارش های موضوعی و توصیه های مدنظر گزارشگر کنونی برای سال های پیش رو نظر افکنده خواهد شد. در واقع، در سه بخشِ ذی ربط با گفتارِ پسین، پروفسور لِورات به ترسیمِ نقشۀ راه خود در بازۀ زمانی مأموریتش دست می یازد.

۲. اولویت ها، گزارش ها و توصیه های مدنظر گزارشگر کنونی برای سال های پیش رو

لِوارت در آغاز بخش چهارمِ ماهویِ گزارش ۵ فوریه، نخستین و بالاترین اولویت خود در دورۀ تصدی جایگاه گزارشگر ویژه را همان حمایت و ارتقای حقوق اشخاص متعلق به گروه های اقلیت های اعلام می دارد و شناسایی و فهمِ درست وضعیت های بغرنج مربوط به اشخاص وابسته به این گروه ها با همکاری دولت ها، جوامع مدنی، جامعۀ دانشگاهی و دیگر بازیگران این عرصه و نیز تلاش برای یابش اقدامات مناسب جهت بهبود این وضعیت ها با همراهی دولت ها را مسئله ای می داند که بر هر چیز دیگری اولویت دارد (بند ۴۳). دومین اولویت وی طبق این گزارش، گنجاندن و ادغام مطلوب ترِ مسائل اقلیت ها در فعالیت های ملل متحد و جامعۀ بین المللی است. او در همان مقدمه با اشاره به وضع نامطلوب حقوق اقلیت ها، تقویتِ توجه به مسائل اقلیت ها از سوی جامعۀ بین المللی را اولویت خود اعلام می دارد (بند ۴). آقای لِورات بیان می نماید که گزارشگر پیشین در سال ۲۰۲۲ پیش نویس معاهده ای تخصصی در زمینۀ مسائل اقلیت ها را در این راستا پیشنهاد داده بود، ولی او دیگر شیوه ها را برای گنجاندن مسائل اقلیت ها در دستور کار ملل متحد به کار خواهد گرفت. وی به رغم ارزشمندیِ پیش نویسِ پیشنهادی معاهدۀ مربوط به اقلیت ها از سوی گزارشگر پیشین، با اظهار تأسف، فضای کنونی جهان و به ویژه دولت ها را فاقد آمادگی و ارادۀ لازم برای انعقاد چنین کنوانسیونی توصیف می کند. به همین خاطر، جز در صورت درخواست تدوین و انعقاد چنین کنوانسیونی از سوی شمار چشمگیری از دولت ها، زمان و تلاش خود را در این زمینه صرف نخواهد کرد. دستورکار پس از سال ۲۰۳۰، فرصتی است که گزارشگر ویژه در مدت اشتغال خود در این جایگاه، تمام تلاش خود را برای گنجاندن مسائل اقلیت ها در آن به کار خواهد بست (بندهای ۴۶-۴۴).

سومین اولویت لِورات از زبان خود او، تقویت مجامعی به ویژه در سطوح منطقه ای و توسعۀ ارتباط شان با مجمع مسائل اقلیت هاست که در آن ها صدا و خواسته های اقلیت ها شنیده می شود. او همچنین در این زمینه، تلاش برای سه روزه کردنِ زمان نشست مجمع مسائل اقلیت ها که اکنون در دو روز برگزار می شود را پی خواهد گرفت (بندهای ۴۸-۴۷). اولویت چهارم پروفسور لِورات، هماهنگی و همکاری با دیگر سازِکارهای مربوط به حمایت از اشخاص متعلق به اقلیت هاست. یکی از مسائل مهمی که او در این زمینه مدنظر دارد، نبود تعریفی مشخص از مسائل مربوط به اقلیت ها و تداخلِ فعالیت های سازِکارهای مختلف در سطح سازمان ملل است. به همین خاطر، همکاری با دیگر سازکارها و نهادهای حقوق بشری مرتبط و به ویژه هماهنگی با نهادهای معاهده ای حقوق بشری در شمار اولویت های مهم آقای گزارشگر خواهد بود. او همچنین بر گسترش همکاری های خود سازِکارهای منطقه ای و ملی حقوق بشر و به ویژه نهادهای مرتبط با ترویج و حمایت از حقوق اقلیت ها تأکید می ورزد و از قصد خود برای تعامل با نمایندگان گروه های اقلیت در سرتاسر جهان و سازمان های غیردولتی و جوامع دانشگاهی تأکید می ورزد (بندهای ۵۰- ۴۹).

اولویت پنجم را وی کوشش جهت تأسیس صندوق ویژۀ اقلیت ها می داند و آن را به طور خاص با اولویت دوم، یعنی گنجاندن حقوق اقلیت ها در دستور کار ملل متحد و تبدیل مسائل اقلیت ها به جریان اصلی در این سازمان می پیونداند (بند ۵۱). ششمین اولویت گزارشگر، تقویت تعاملات با «برنامۀ پژوهانۀ (فلوشیپ) اقلیت ها» (Minorities Fellowship Program) به عنوان یک تجربۀ موفق است که از سال ۲۰۰۵ از سوی دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر هدایت می شود و در زمینۀ آموزش مدافعان حقوق بشر و حقوق اقلیت ها که به گروه های اقلیت وابسته هستند، کارنامۀ قابل قبولی دارد (یند ۵۲). و سرانجام، اولویت هفتمِ گزارشگر ویژه در مدت تصدی این جایگاه، قصد او برای ایجاد یک شبکۀ دانشگاهیِ جهانی در زمینۀ مسائل اقلیت هاست. لِورات ضمن بیان این که خود او فردی دانشگاهی است، از آگاهی اش از اهمیت مشارکت دادنِ نسل های جوان در پیشبرد حقوق بشر در سرتاسر جهان سخن می راند. او در این زمینه، ازجمله الگوی کلینیک های حقوقی را برای پیکار با چالش ها و مسائل اقلیت ها در سطح محلی با مشارکت دانشجویان و استادان آن ها پیشنهاد می دهد (بند ۵۳). این امر به ویژه با توجه به تجربۀ موفق کلینیک های حقوقی در رویارویی با چالش های فراروی حقوق بشر و ترویج آن (ازجمله اینجا و اینجا)، از اهمیت شایانی برخوردار است.

بخش ماهوی بعدی، گزارش های موضوعیِ مدنظر گزارشگر ویژه است. یکی از گزارش هایِ موضوعیِ مدنظر آقای لِوارت، سرراست به مأموریت او مربوط می شود؛ یعنی «مسائل اقلیت ها». او با این کار، در پی ترسیم نقشۀ راه مسائل اقلیت ها برای تغذیۀ مجامع منطقه ای مربوط به این گروه ها و نیز اتخاذ رهیافتی پایین به بالاست؛ به این معنا که نمی خواهد کار را از متون یا اسناد بین المللی و تعریف و اجرای حقوق اقلیت ها بیاغازد، بلکه می خواهد از رهگذر تحلیل محتوای رسانه های اجتماعی، مسائل اقلیت ها را شناسایی و مشخص نماید کدام یک از این مسائل در کدام کشور واجد اهمیت است (بند ۵۵). دیگر گزارش موضوعی، مسئلۀ مهم هویت است که به گفتۀ آقای لِوارت، در قلب مسائل مرتبط با اقلیت ها قرار دارد. او قرار است در این گزارش، هویت اشخاص متعلق به اقلیت ها را در سه سطحِ فردی، گروهی و ملی مورد بررسی قرار دهد (بند ۵۶). وی همچنین قرار است معانی و برداشت های متفاوت از اصطلاح «نمایندگی اقلیت ها در جوامع ملی» و نحوۀ پیوند آنها با یکدیگر را وابکاود (بند ۵۷). موضوع دیگر که قرار است در یک گزارش تبیین شود، تأثیر سازمان های خاصِ سیاسی دولت ها بر وضعیت اقلیت هاست (بند ۵۸). مطالعۀ سیستماتیک رابطۀ جوامع دور از میهن یا دیاسپورا با مسائل اقلیت ها، دیگر موضوعی است که گزارشگر ویژه راجع به آن گزارش خواهد داد (بند ۵۹). در راستای پیگیری و پیشبرد اولویتِ دوم گزارشگر یعنی تضمین گنجاندن مسائل اقلیت ها در دستورکار پس از سال ۲۰۳۰، آقای لِوارت بر آن است به ترسیم همۀ فعالیت ها و اسناد مرتبط با مسائل اقلیت ها در نظام چندجانبۀ جهانی بپردازد و فراتر از دبیرخانۀ ملل متحد، فعالیت های آژانس های تخصصی این سازمان و دیگر نهادهای آن را پوشش دهد (بند ۶۰). افزون بر این، او تصمیم دارد در گزارشی مهم که در پایان مأموریت خود ارائه خواهد داد، بر گنجاندنِ مسائل اقلیت ها در دستور کار پس از سال ۲۰۳۰ تمرکز نماید (بند ۶۱). در نهایت، تعیین مخاطب مادۀ (۴)۸ اعلامیۀ ۱۹۹۲ ملل متحد راجع به حقوق اشخاص متعلق به اقلیت ها و معنا و مفهوم آن در چارچوب مسائل اقلیت ها، موضوع یکی از گزارش های آقای گزارشگر خواهد بود (بند ۶۲).

و سرانجام، نتیجه گیری و توصیه های گزارشگر ویژه، پایان بخشِ این گزارش است. لِورات در این بخش بر پیچیدگی مسائل اقلیت ها پای می فشارد و راهکارهای ساده انگارانه و یکسان برای وضعیت هایِ متفاوت و خاص و نیازمندی های اشخاص متعلق به گروه های اقلیت را برای تحقق عدالت ناکافی می شمارد (بند ۶۴). او درک و تصدیق نیازمندی های گروه های اقلیت از سوی اکثریت جامعه را برای اجرای حقوق اقلیت ها ضروری می خواند و به این سبب، بر توجه به دیدگاه اکثریت راجع به مسائل اقلیت ها و بایستگیِ ملاحظۀ این مسائل به عنوان موضوعی مرتبط با کل جامعه و نه تنها این گروه ها تأکید می ورزد (بند ۶۵). وی همچنین دولت ها را به افزایش زمان نشست سالانۀ مجمع اقلیت ها (بند ۶۶)، ایجاد دو مجمع منطقه ایِ چرخشی راجع به اقلیت ها با نشست های منظم (بند ۶۷)، لحاظ اشخاص متعلق به گروه های اقلیت حین اجرای اهداف توسعۀ پایدار (بند ۶۸)، تبادل نظر و همکاری با گزارشگر ویژه برای تدبیرِ شیوه های تضمینِ گنجیدنِ مسائل اقلیت ها در دستورکار پس از سال ۲۰۳۰ (بند ۶۹) فرا می خواند. به علاوه، متصدیان روندهای تخصصی مرتبط، نهادهای معاهده ای و سازِکارهای حمایت از حقوق بشر در سطوح منطقه ای و ملی را به استقبال از پیشنهادهای خود در خصوص همکاری و هماهنگی جهت تقویتِ تحققِ حقوق اشخاص متعلق به گروه های اقلیت دعوت می کند (بند ۷۰) و دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر را برای تحکیم رابطۀ مأموریت خویش و شبکۀ اشخاص متعلق به اقلیت ها در راستای بهبود اجرای حقوق اقلیت ها، به یاری می طلبد (بند ۷۱). در نهایت، از نهادهای دانشگاهی سراسر جهان می خواهد با آغوش باز، پیشنهاد وی دائر بر برگزاری کارگاه های پیشرفته دربارۀ مسائل اقلیت ها را به منزلۀ مبنای شبکۀ دانشگاهیِ جهانی در زمینۀ مسائل اقلیت ها بپذیرند (بند ۷۲).

فرجام سخن

مسائل مرتبط با اقلیت ها و حقوق و خواسته های آن ها را باید یکی از مهم ترین و خطیرترین چالش های حقوق بین الملل به ویژه از دوران جنگ سرد به این سو دانست. در تأیید این گفته همین بس که بیشینۀ منازعاتِ موسوم به درگیری های مسلحانۀ غیربین المللی حول محور مسائل قومی-فرهنگی و در نتیجه مقولۀ حقوق اقلیت ها شکل گرفته است و همین امر، بایستگیِ توجه بیش از پیش به این عرصه را نمایان می سازد. در واقع، تبعیض و نقض حقوق اقلیت ها را شاید بتوان مهم ترین عامل سیاسی شدن هویت و در نتیجه علتی بسیار مهم در بسیج قومی و افزایش امکان بروز منازعات خون بار در جوامع چندفرهنگی به شمار آورد. به باور این قلم، گزارش های گزارشگرانِ ویژ مسائل اقلیت ها و البته دیگر نهادهای مرتبط با این موضوع و ازجمله دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر که از قضا گزارش خود در خصوص حقوق اشخاص متعلق به اقلیت ها را در ۱۰ ژانویۀ ۲۰۲۴ ارائه کرد، می تواند نقطه اتکای مناسبی برای نهادهای بین المللی، منطقه ای و ملی جهت آگاهی بیشتر با حقوق و مسائل اقلیت ها و چندوچونِ پرداخت به آن ها باشد. همچنین این گزارش ها را می توان منبعی بسیار گرانبها برای پژوهشگران حوزه های حقوق بشر، حقوق اقوام و اقلیت ها، صلح و منازعه، مطالعات فرهنگی و ... محسوب کرد که کندوکاو در آن ها، احتمال فراچنگ آوردنِ راهکارهایی برای مدیریت چندگونگی فرهنگی در جوامع متکثر از لحاظ قومی را بالا می برد. به ویژه اولویت های مطرح از سوی گزارشگر کنونی برای گزارش هایِ سال های پیش روی ایشان می تواند دستمایۀ تأمل و تدقیقِ موشکافانه در مهم ترین مسائل و چالش های فراروی گروه های اقلیت واقع شود. دغدغۀ پایه ایِ گفتمان حقوق اقلیت ها، فراخوانی است برای مدارا و پذیرش تفاوت های انسانی. در این عرصه، ضمن نظرداشتِ فرشتۀ عدالت و کوشش برای پاسداری از آن، همۀ تلاش ها باید به سویِ آرمانِ دلربا و پروازِ دل انگیزِ پرندۀ خوش نوایِ صلح معطوف باشد و از این رهگذر، «سرودِ صلح» بوم تا بوم جهانِ چندفرهنگی را فراگیرد.