گفت و گو با وکیل مجتبی بهزادیان پیرامون حقوق ورزش در ایران

در گذشته نه چندان دور، ورزش و فعالیت بدنی امری تفریحی و برای شادی و سرزندگی بود که به جهت تناسب اندام و حفظ سلامتی از سوی افراد مختلف جامعه انجام می شد. از واژۀ ورزش در واژه نامه معین، به تمرین، کارِ پیاپی و انجام حرکت بدنی خاص برای تقویت عضلات یاد شده است.

با گسترش این مفهوم و کسب جنبۀ جهانی و رسمی انواع رشته های ورزشی، علی الخصوص فوتبال، به عنوان شناخته شده ترین رشته ورزشی در جهان، احتیاج و الزام به تصویب قواعد و مقرراتی از سوی کنفدراسیون ها و نهادهای بالادستی این حیطه احساس می شد. در ایران، تا پیش از تصویب قانون مسؤلیت مدنی ۱۳۳۹، موارد مسؤلیت مدنی و تخلفات هر رشتۀ ورزشی، به طور خاص تیراندازی و سوارکاری، از سوی داوران و نامداران هر رشته حل و فصل می شد.

به طور کلی، حقوق ورزش به بررسی آثار حقوقی و قانونی ناشی از حوادث و یا تخلفات در این حوزه می پردازد و همانطور که پیش تر نیز بیان شد، همراه با تعدد و افزایش قوانین این حیطه و تلاقی مفاهیم بین المللی با آن، نیاز برای شناسایی حقوق و تکالیف هر رشته از سوی بازیکنان، مدیران، باشگاه ها، هواداران و سایر فعالان مانند سایر موضوعات حقوقی از طریق تدوین، تفسیر و ارائه این گونه مسائل در محیط های آموزشی - دانشگاهی بیش از پیش احساس می شد.

در گفت و گوی حاضر، همراه با جناب آقای مجتبی بهزادیان، وکیل پایه یک دادگستری و فعال و متخصص حقوق ورزش، به بررسی حقوق ورزش، وضعیت کنونی آن در حقوق ایران و فرصت ها و چالش های پیش روی این گرایش خواهیم پرداخت.

لطفاً در ابتدا یک توضیح مختصر و کلی راجع به کلیات حقوق ورزش و وضعیت فعلی آن در ایران بفرمایید.

وکیل بهزادیان: متأسفانه رشتۀ حقوق ورزش رشتۀ بسیار گمنامی در میان دانشجویان حقوق و عموم جامعه است. عدم شناخت افراد جامعه خصوصاً دانشجویان حقوق که می توانند بدنۀ اصلی این عرصه باشند بی دلیل هم نیست، چرا که برای برخورداری دانشجویان حقوقی که متمایل به فعالیت در گرایش حقوق ورزش باشند نیازمند آموزش صحیح در این حوزه هستیم که می توان صراحتاً ابراز کرد تاکنون در این حیطه اقدام مؤثری صورت نپذیرفته است. امروزه ضرورت استفاده از وکلا و حقوقدانان در تنظیم قراردادها به دلیل هنجارهای اجتماعی و بروز اقدامات خلاف قانون و تراکم پرونده های محاکم بیش از پیش احساس می شود. جای تأسف دارد که تاکنون در خصوص قراردادهایی که ممکن است یک طرف آن مربی یا بازیکن خارجی باشد توجه به وجود وکلای متخصص به تعداد لازم نشده است. حقوق ورزش برخلاف رشته های دیگر حقوق، به جهت ارتباط تنگاتنگ با مراجع بین المللی ورزشی مانند  DRC(اتاق حل اختلاف فیفا)، CAS (دیوان داوری ورزش) و سایر مراجع فوتبال، بسیار حائر اهمیت است. اما در ایران به دلیل عدم بهره مندی از وکلای متخصص و غفلت فدراسیون ها و باشگاه های ورزشی در این خصوص، طی سال های گذشته آسیب های جبران ناپذیری به بدنۀ ورزش کشور وارد آمده است. همچنین به دلیل عدم اطلاع دقیق از قوانین این حوزۀ تخصصی چه از لحاظ مالی و چه اجتماعی آسیب های جبران ناپذیری گریبان گیر کشور شده است بطوریکه همواره در پرونده هایی که به نفع یا علیه تیم های ایرانی مطرح می گردد در بیشتر موارد قادر نبوده ایم به خواستۀ به حق خود دست یابیم. شاید عجیب باشد اما در بعضی پرونده هایی که طرف ایرانی خواهان آن بوده است و ادعایی مطرح شده است، در کمال تعجب می بینید که بعضی از حقوق باشگاه که مستحق آن بوده است را در درخواست مطروحه ذکر نکرده اند. در حوزۀ فوتبال این موضوع به مراتب چشم گیرتر از سایر حوزه ها است. به نوعی در خصوص قراردادهای باشگاه های مهم فوتبال ایران و همچنین مربیان تیم های ملی به وضوح قابل مشاهده است. فارغ از موارد فوق، تصویب مقررات داخلی نامناسب فوتبال و عدم رعایت ضرورت زمانی و ضمانت اجراهای کافی به نوعی بوده که نتوانسته نیازهای جامعه فوتبال را به خوبی پوشش دهد و تأمین نماید که برای نمونه می توان به دستورالعمل سازمان لیگ فوتبال ایران اشاه کرد که شخصاً امیدواریم این دستورالعمل یا اصلاح ساختاری شود یا از اساس حذف شود.

پتانسیل و ظرفیت های حقوق ورزش در ایران و در حقوق ایران چقدر هست و چه مدت زمانی را برای ترویج این رشته در ایران و شناسایی توسط پژوهشگران و دانشجویان حقوق پیش بینی می کنید؟

وکیل بهزادیان: همواره اعتقاد داشته و دارم که ظرفیت بالایی در این خصوص وجود دارد اما باید دانست به صرف ظرفیت بالا نمی توان تمامی نیازهای یک جامعه را در یک عرصۀ تخصصی پوشش داد. اگر افراد علاقمند به این عرصه شناسایی و تربیت نشوند و چنانچه نتوان از مهارت آنها در زمان مناسب بهره برد، عملاً نتیجۀ مورد نظر حاصل نمی شود. در حال حاضر، بسیاری از علاقمندان به حقوق ورزش که مخصوصاً متمایل به فعالیت در حوزۀ فوتبال هستند را می شناسم که برخی از آنها حقیتاً افراد توانمندی هستند؛ اما آیا مرجعی وجود دارد که این استعدادها را به باشگاه های فوتبال معرفی کند تا از توانایی ها و تخصص آنها بهره مند شوند؟ قاطعانه عرض می کنم خیر. بنابراین با این روش حتی اگر ظرفیت بالایی هم در این عرصه داشته باشیم باید شاهد عبور بسیاری از افراد علاقمند از این عرصه به سمت سایر گرایش های حقوق باشیم چرا که ظرفیت افراد در پذیرش این اتفاق (کنار گذاشته شدن در عین شایستگی) بسیار متفاوت است. تعداد کمی از افراد این وضعیت را تحمل می کنند و در عوض تلاش مضاعفی می کنند تا در این مسیر باقی بمانند اما اکثر علاقمندان به دلیل عدم توجه و عنایت کافی نهادهای بالادستی نمی توانند در مسیری صحیح قرار گرفته و در راه خود تجدیدنظر می کنند.

با توجه به نوظهور بودن رشتۀ حقوق ورزش در ایران، چه منابع مطالعاتی را به دانشجویان حقوق پیشنهاد می کنید؟

وکیل بهزادیان: به طور خاص در حوزۀ فوتبال معمولاً اکثر قوانین داخلی برگرفته از قوانین بین المللی فوتبال است، بنابراین آگاهی و اشراف کامل به قوانین داخلی جزو الزامات است. فردی که به قوانین داخلی فوتبال و قوانین کمیته های فدراسیون مسلط باشد قطع به یقین، ساده تر از سایر افراد می تواند قوانین بین المللی را درک نماید. در عرصۀ حقوق ورزش خصوصاً فوتبال، فدراسیون بین المللی فوتبال (فیفا) هر چند سال یک بار قوانین خاص را منتشر یا اصلاح می کند که مطالعۀ مستمر این قوانین می تواند به رشد دانشجویان حقوق کمک نماید. بنابراین علاقه مندان به فراگیری حقوق ورزش باید به شکل قابل قبولی به متون انگلیسی نیز مسلط باشند به طوری که بتوانند معانی مدنظر قوانین را استخراج کنند. یکی از اصول پایه ای این رشته میان دانشجویان حقوق علاقمند به حقوق ورزش این است که تنها تعداد کمی از افراد تسلط بیشتری به قوانین داخلی و بین المللی این حوزه دارند و این خود وجه تمایز فاحش آنها را شکل می دهد. البته تا وقتی در عرصۀ دانشگاهی رشتۀ تخصصی در این زمینه وجود نداشته باشد، قطعاً نباید انتظار پرورش وکلای زبده در سطوح داخلی و بین المللی در عرصۀ حقوق ورزش را داشته باشیم. تعداد محدودی که فی الحال می بینیم و می شنویم که موجب سربلندی در عرصۀ بین المللی شده اند افرادی هستند که تنها با تلاش و کوشش خود و با آزمون و خطا بدین درجه رسیده اند و شاید در سال های آتی دیگر شاهد نمونۀ این افراد هم نباشیم. بنابراین هیچ تضمینی برای داشتن وکلای توانمند به تعداد مورد نیاز جامعۀ ورزش وجود ندارد چرا که اصولاً بستری برای آن شکل نگرفته است.

از آنجایی که جنابعالی بخش گسترده ای از موضوعات وکالت خودتان را به مباحث و پرونده های ورزشی اختصاص داده اید، جایگاه و پراکندگی وکلا و حقوقدانان متخصص در حقوق ورزش امروز ایران را چگونه می بینید و ضرورت وجود این افراد در باشگاه ها و فدراسیون های ورزشی را چطور ارزیابی می کنید؟

وکیل بهزادیان: طی چند سال اخیر تعداد علاقمندان به حقوق ورزش خصوصاً فوتبال به طور قابل ملاحظه و محسوسی افزایش داشته است. افراد بسیار علاقه مند هستند در عرصۀ حقوق فوتبال به عنوان وکیل وارد شوند یا در مقام ایجنت (Agent) و کارگزار عمل کنند بنابراین لازم است برای ورود به باشگاه های فوتبال ایران یا فدراسیون سازوکار مشخصی طراحی شود تا وکلای متخصص از فیلتر مشخص علمی و عملی به این وادی راه پیدا کنند. این امر مستلزم برگزاری کلاس های علمی در رشتۀ تخصصی ورزشی مربوطه است، بطوریکه هر فارغ التحصیل بتواند در عرصۀ ورزشی تخصصی خود به فدراسیون یا باشگاه ورزشی مرتبط راه پیدا کند. در این مسیر یا باید منتظر تأسیس دانشکده ای تخصصی باشیم که به نظر راه دوری را در پیش خواهیم داشت و دیگر اینکه هر فدراسیون با برگزاری کلاس های تخصصی گواهی لازم را صادر و افراد مجرب را جذب نماید که تا بحال شاهد این اتفاق نبوده ایم. در عین حال وکلای فعلی متخصص که شاید به تعداد انگشتان دو دست نیز نرسند، جامعۀ بسیار محدود برای پتانسیل ورزش کشور هستند و قطعاً نیازهای جامعه ورزشی را پوشش نمی دهند، لذا این موضوع ضرورت تأسیس دانشکده ای تخصصی را بیش از پیش نمایان می کند که البته تا حال تصمیمی در خصوص آن اتخاذ نشده است.

امید دارم در آینده ای نزدیک شاهد تأسیس دانشکده ای تخصصی در عرصۀ حقوق ورزشی خصوصاً فوتبال باشیم و پرونده های باشگاه های فوتبال ما در اتاق های فکر تخصصی مطرح و بهترین راهبردهای حقوقی برای طرح دعوی و دفاع در این زمینه اتخاذ شود.

چندی پیش گرایش حقوق ورزش در ایران تأسیس و سرفصل های آن تنظیم گردید. فکر می کنید که تأسیس این رشته برای تحصیل دانشجویان تربیت بدنی در مقطع ارشد پیشنهاد مناسبی بوده است؟ چرا که این دانشجویان به لحاظ عملی به رشته های ورزشی پرداختند، درحالی که در آینده دانشجویان حقوق تنها چند واحد را به لحاظ تئوری در مقطع کارشناسی در این موضوع تحصیل می کنند و ماهیت آن چیزی که این دو رشته در مقطع کارشناسی تحصیل کرده اند بسیار متفاوت است.

وکیل بهزادیان: برای پاسخ به این پرسش باید دو جنبه را مدنظر قرار داد: اول آنکه اگر حقوق ورزشی به عنوان یک واحد درسی برای دانشجویان رشتۀ تربیت بدنی در نظر گرفته شود مشکلی به وجود نخواهد آمد. مشکل آنجاست که اگر دانشجویان رشتۀ تربیت بدنی از گرایش درسی با عنوان حقوق ورزشی برخوردار شوند به دلیل عدم آشنایی ریشه ای و بنیادین ایشان با حقوق، این افزودن واحد کاربردی نخواهد داشت. و از طرفی نیز احقاق حقوق حقه آن هم در رشته تربیت بدنی از نظر قانونی با وکیل یا نماینده حقوقی است و نه دانشجوی فارغ التحصیل رشته های ورزشی. از سوی دیگر، آشنایی حقوقدانان و دانشجویان حقوق با چند واحد رشتۀ ورزشی می تواند کمک شایانی به آشنایی با قوانین ورزشی برای دفاع موثر در پرونده های آتی باشد. در نهایت اعتقاد دارم رشته حقوق ورزشی مختص دانشجویان حقوق است و نه دانشجویان تربیت بدنی.

مقدمه و علت علاقه مندی شما به موضوعات حقوق ورزش از کجا آغاز شد و چه اتفاقی افتاد که شما به کار کردن بر روی موضوعات حقوق ورزش و وکالت در این حوزه علاقه مند شدید؟

وکیل بهزادیان: همه چیز از پروندۀ مهدی طارمی و شکایت باشگاه ریزه اسپور از باشگاه پرسپولیس شروع شد. پیگیری اخبار رویدادهای ورزشی از نگاه حقوقی همواره برای بنده جذاب بود اما این پرونده واقعاً مرا به این فکر انداخت که‌ چرا در سطح کشور مشکلات حقوق ورزش مرتفع نمی شود؟ شکست های متعدد در پرونده های ورزشی در رشته های دیگر ورزشی را هم دنبال می کردم. پرونده هایی که در دیوان داوری ورزش منتهی به صدور رأی گردید، همیشه بدین فکر‌ بودم چگونه می شود مربیان و بازیکنان خارجی که با تیم های لیگ برتر ما طرف قرارداد هستند با وصف تخلف و نقض قرارداد همواره پیروز میدان می شوند. قرارداد ناصحیح و عدم رعایت اصول دعوتنامۀ ارسالی برای بازیکنان، بستن قرارداد با آنها قبل از تست پزشکی و سایر امور همواره این مشکلات را رقم می زند. همیشه علاقه داشتم در این مسیر گام بردارم و بتوانم علم نهفته حقوق ورزش خصوصاً در حوزۀ فوتبال را کشف کنم.

به عنوان سوال آخر، چه کتاب ها و یا مقالاتی را برای کسانی که علاقه مند به مطالعاتی راجع به این گرایش هستند برای شروع پیشنهاد می کنید؟ لطفا چند مورد از آنها را برای مخاطبان دیداد نام ببرید.

وکیل بهزادیان: در زمینه حقوق ورزش کتاب های زیادی چاپ شده است اما بنده تنها ترجمۀ کتاب های بین المللی را پیشنهاد میکنم چرا که به علوم ‌ورزشی روز دنیا نزدیک است.