نام کتاب: نقد سازوکارهای حمایت از زنان قربانی خشونت جنسی در مخاصمات مسلحانه

نویسنده: فاطمه یاوری؛

ناشر: انتشارات میزان؛

چاپ اول: ۱۳۹۷؛

قیمت: ۱۵۰۰۰ تومان.

 

مقدمه نویسنده:

خشونت جنسی برخاسته از نابرابری جنسیتی، باورهای فرهنگی مردسالار و خوی پرخاشگری است که مهم ترین ابزار اعمال کنترل بر زنان در جامعه ای با ساخت مردانه محسوب می شود. خشونت جنسی علیه زنان در مخاصمات مسلحانه نه تنها یک سلاح جنگی بلکه ابزار قدرت و اعمال کنترل بر زنان به عنوان بخش عظیمی از جمعیت غیرنظامی است؛ ابزار قدرتی که پایه های آن در فرهنگ مردسالار و نابرابر قرار داشته و در زمان جنگ در سطحی گسترده و به شدیدترین شکل علیه زنان وقوع می یابد.

بیشترین قربانیان جنگ و خشونت، زنان هستند و جنگ مهم ترین عامل نقض حقوق زنان در وسیع ترین اَشکال آن است. خشونت های جنسی علیه زنان به ویژه تجاوز جنسی، بدترین و خشن ترین شکل اعمال خشونت علیه زنان در مخاصمات مسلحانه است؛ همانطور که در وضعیت های عادی و غیر جنگی نیز بدترین و شدید­ترین شکل خشونت علیه یک زن، خشونت جنسی به خصوص تجاوز جنسی است. خشونت های جنسی در زمان مخاصمه معمولاً به شکلی متفاوت از اعمال خشونت جنسی علیه یک زن در شرایط غیر جنگی و صلح وقوع می یابد؛ چرا که اعمال خشونت جنسی علیه زنان در زمان جنگ با رفتارهای تحقیرآمیز، بسیار خشن و وحشیانه قرین می شود. در نتیجه، باید بر خشونت های جنسی علیه زنان در زمان مخاصمات مسلحانه تمرکز نمود.

خشونت جنسی علیه زنان در جنگ ها به خاطر گستردگی وقوع آن، همواره مورد توجه نظریه پردازان فمینیسم، فعالان حقوق زن و نهادهای حقوق بشری بوده است. اما بیان صرف ممنوعیت خشونت جنسی علیه زنان، برای حمایت از آنها راه به جایی نمی برد. در برخورد با خشونت جنسی در مخاصمات مسلحانه، باید سازوکارهای موجود را بررسی کرده و موفقیت یا عدم موفقیت آنها را در مقابله با خشونت جنسی، ارزیابی نمود. تلاش برای نقدِ سازوکارهای حمایتی موجود، ارائه سازوکار مؤثر و کارآمد و جایگزینی راهکارهای جدید، در هر سه مقطع زمانی پیش از وقوع مخاصمه، حین مخاصمه و پس از آن امری ضروری است. در واقع با تمرکز بر نقاط ضعف و ناکارآمدی سازوکارهای موجود در سیستم حمایتی کنونی است که می توان سازوکارهای کارآمد و مؤثری را برای حمایت از زنان قربانی خشونت جنسی در مقاطع زمانی مختلف، ارائه کرد. از دیگر سو، با توجه به وضعیت خشونت جنسی علیه زنان در ایران و امکان بروز جنگ در هر زمان در کشور ما، با در نظر گرفتن وضعیت نااَمن خاورمیانه، نیاز به بررسی انتقادی سازوکارهای حمایتی موجود بیش از پیش احساس می شود.

توجه به مقاطع زمانی پیش از وقوع مخاصمه، حین مخاصمه و بعد از آن، در ارزیابی سازوکارها حائز اهمیت بسیار بوده و نباید نادیده گرفته شود؛ چرا که هر مقطع زمانی، سازوکار حمایتی خاص خود را می طلبد و در بررسی و ارزیابی آن، باید به چارچوب زمانی توجه داشت. پیش از وقوع مخاصمه مسلحانه، پیشگیری از خشونت جنسی علیه زنان در چارچوب اقدامات جامعه مدنی، اقدامات نهادهای دولتی و ارزیابی عملکرد آنها حائز اهمیت بوده و باید به بررسی و ارزیابی اقدامات پیشگیرانه توسط نهادهای مدنی و دولتی پرداخت. در زمان وقوع مخاصمه مسلحانه، سازوکارهای حمایتی موجود در چارچوب حقوق بشردوستانه بین المللی مطرح شده اند و لازم است تا حمایت های موجود در حوزه حقوق بشردوستانه بین المللی برای حمایت از زنان در برابر خشونت های جنسی در مخاصمات مسلحانه مورد بررسی قرار گیرد. پس از پایان مخاصمات مسلحانه، همواره نظام عدالت کیفری و محاکم کیفری بین المللی در راستای احقاق حقوق قربانیان در کانون توجه قرار می گیرند.

مهم ترین محاکم کیفری موردی یعنی دادگاه کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق و دادگاه کیفری بین المللی رواندا یک مسیر تکاملی را در رسیدگی به جرایم جنسی علیه زنان طی مخاصمات مسلحانه طی کرده و در این مسیر با مشکلات و ناکارآمدی های بسیار مواجه بوده اند. به همین جهت انتقاداتی به عملکرد این دو دادگاه که در حال حاضر فعالیت هر دو به اتمام رسیده است، در زمینه رسیدگی به جرایم جنسی و رعایت اصول منصفانه دادرسی در دعاوی مربوط به خشونت های جنسی، وارد می باشد. در زمان تشکیل دیوان کیفری بین المللی به عنوان مهم ترین مرجع کیفری بین المللی موجود برای رسیدگی به جنایات بین المللی، سعی شد تا با ارزیابی عملکرد دو دادگاه پیشین، راهکارها و تمهیداتی برای رعایت اصول منصفانه دادرسی در رسیدگی به جرایم جنسی، مشارکت قربانیان جرایم جنسی در فرآیند دادرسی و همکاری دولت ها با دیوان در فرآیند جلب متهمین به ارتکاب جنایات جنسی اتخاذ شود. در نتیجه در زمان بررسی سازوکارهای حمایت از زنان قربانی خشونت جنسی پس از پایان مخاصمه مسلحانه، باید مشکلات موجود در مورد طرح دعاوی علیه مرتکبان جنایات جنسی و عملکرد دیوان کیفری بین المللی در رسیدگی به جرایم جنسی مورد کنکاش قرار گیرد.

اگر چه در کلیه سازوکارهای حمایت از زنان در برابر خشونت جنسی، چه قبل از وقوع مخاصمه و چه پس از اتمام مخاصمه، اهرم حمایتی اصلی، خود دولت بوده اما نمی توان نقش جامعه مدنی و سازمان های مردم نهاد در حمایت از زنان در مقابل خشونت جنسی در مخاصمات مسلحانه را نادیده گرفت. حمایت از زنان در برابر خشونت جنسی در مخاصمات مسلحانه مسئولیتی همگانی بوده و مستلزم تعهد دولت ها به منع خشونت جنسی و حمایت از قربانیان خشونت جنسی و نیز همکاری و مشارکت نهادهای مدنی در کنار نهادهای دولتی زنان می باشد.

بدین­ترتیب، با توجه به لزوم حمایت از زنان در برابر خشونت های جنسی و ارزیابی حمایت ها در مقاطع زمانی پیش از وقوع مخاصمه، حین مخاصمه و بعد از آن، کتاب حاضر در چهار فصل ارائه می گردد. در فصل اول، به علت شناسی و مفهوم خشونت جنسی علیه زنان در موقعیت خاصی مانند مخاصمه مسلحانه، پرداخته می شود. فصل دوم، تحت عنوان «حمایت از زنان در برابر خشونت جنسی پیش از وقوع مخاصمات مسلحانه» بر پیشگیری از خشونت های جنسی علیه زنان قبل از وقوع مخاصمه در چارچوب اقدامات نهادهای دولتی و اقدامات جامعه مدنی، متمرکز است. فصل سوم، تحت عنوان «حمایت از زنان در برابر خشونت جنسی در زمان وقوع مخاصمه مسلحانه» به ارزیابی حقوق بشردوستانه بین المللی، به ویژه علل ناکارآمدی کنوانسیون های ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل های الحاقی در مقابله با خشونت های جنسی و نقش جامعه مدنی در این زمینه می پردازد. فصل پایانی کتاب حاضر تحت عنوان «حمایت از زنان قربانی خشونت جنسی پس از پایان مخاصمات مسلحانه» عمدتاً بر محاکم کیفری بین المللی متمرکز بوده و به عدم حمایت مؤثر و همه جانبه از زنان قربانی خشونت جنسی در محاکم کیفری بین المللی، مشکلات موجود در جریان رسیدگی به جرایم جنسی شامل عدم رعایت اصول منصفانه دادرسی، عدم مشارکت قربانیان جرایم جنسی در فرایند دادرسی و عدم همکاری دولت ها با محاکم کیفری بین المللی و اقدامات جامعه مدنی در حمایت از زنان قربانی خشونت جنسی پس از پایان مخاصمه مسلحانه اشاره دارد.

امید است نوشتار حاضر بتواند گامی در راستای احقاق حق بر زندگی عاری از خشونت برای هر زن، در هر موقعیت اعم از جنگ و صلح، بردارد و با نگاه انتقادی به سازوکارهای حمایتی موجود، اهمیت نقش دولت ها به عنوان اهرم اصلی حمایت از زنان در برابر خشونت های جنسی و اتحاد و همکاری زنان با یکدیگر در چارچوب نهادهای مدنی را نمایان سازد.

برای دریافت فهرست مطالب کتاب در قالب فایل پی دی اف اینجـــا کلیک کنید.

اشتراک گذاری:
معرفی کتاب: انسان، جنگ، الگوریتم؛ در جستجوی پاسخ های حقوق بین الملل بشردوستانهمعرفی کتاب: بررسی فقهی حقوقی خیارات در قانون تجارت الکترونیکیمعرفی کتاب: سرقت اینترنتی؛ ماهیت، ارکان و عناصر، مجازات ها، پیشگیری
verification